Abstract:
Toplumların kültürel kodlarına, değer yargılarına ve inanç sistemlerine ayna tutan masallar,
kendisini meydana getiren motif adlı en küçük ögeler aracılığıyla çeşitli sembollerin aktarımında
kullanılan en etkili araçlardan biridir. İnsanların zihinlerinde idealize edilen dünya düzeninin tesis
edilmesi ve düzensizliğin sona erdirilmesi, masallarda kahramana yardımcı motifler aracılığıyla
gerçekleştirilir. Bu amaçla masallarda kaos durumunu sona erdirmekle görevli kahramana
yolculuğunda yardımcı olup iyiliğin, bilgeliğin ve vefakârlığın sembolü olarak sıklıkla kullanılan
kuşlar, konumlandığı mekân ile sahip olduğu özellikleri itibarıyla mitolojik izler taşıyan
olağanüstü varlıklardır ve metin içerisinde her biri geleneği bilen anlatıcı tarafından bilinçli olarak
işlenir.
Bu çalışmada Türkmen ve Azerbaycan masallarından seçilen toplam on iki metin üzerinden
kahramanın yolculuk epizotunda karşısına çıkarak olay örgüsünün şekillenmesinde önemli rol
oynayan Simurg / Zümrüd motifinin şekilsel ve işlevsel çözümlemesi yapılmıştır. Olağanüstü
kuşun yaşadığı mekân, fiziksel özellikleri, işlevleri ve karşısındaki en büyük engel olarak işlenen
ejderha, yılan, dev gibi kaotik varlıklar üzerinde durularak motifin her iki sahadaki kullanım
durumu değerlendirilmiştir
