Metafiziğin ana konusu olan varlığın, kapsamı altındakilere hangi anlamda söyleneceği konusu,
İslam felsefesinin ontolojiye dair en önemli sorunlarından birisidir. Yani varlık, bütün mevcutlar
üzere eşit anlamda mı yoksa dereceli olarak mı söylenir? Dereceli olarak söylenmesine teşkîk
denir. Aslında varlık-mahiyet, zorunlu-mümkün gibi ayrımlar da bir açıdan bu problemin çözümüne katılır. Zihin bu çözümü yapabilmek için mevcutları Tanrı-âlem veya özne-nesne gibi ayrımlara tâbi tutar. Sonrasında ise teşkîk fikri sayesinde bu ayrımları aşmaya çalışır. Zihin, teşkîk
fikrinin tam olarak farkına varamaması durumunda -Aristoteles örneğinde olduğu gibi- Tanrı ile
evren arasında ontolojik aykırılık ve kopukluklar olduğu düşüncesine kapılır. Bu makalede ulaşılmaya çalışılan hedefler şunlardır: Varlığın teşkîki niteliği onun basit olduğu fikrine dayanır. Eğer
böyle olmasaydı varlık bileşenlerine ayrılacak ve her mevcutta farklı bir şey olarak karşımıza çıkacaktı. Varlık güçlülük-zayıflık, kemal-noksanlık, öncelik-sonralık, ihtiyaçsızlık-fakirlik, nedensonuç vb. gibi açılardan dereceli bir yapıya sahiptir. Kısacası varlığın teşkîk niteliği “varlık, mevcutların birleşmelerini ve farklılaşmalarını sağlayan asıldır” şeklinde formüle edilebilir.
The problem of calling the things in scope of the existence which is the main topic of metaphysics
is the most important theme of ontology in Islamic philosophy. In other words, is existence called
equally or gradually? Calling it gradually is tashkīk (gradation). Tashkīk and dichotomies such as
existence-essence, necessary-possible are also come out to solve this problem. Mind is subject
to divide the beings like God-universe or subject-object. Afterwards, tries to overcome these
divisions by the idea of tashkīk. In the case of not grasping the idea of tashkīk thoroughly -as in
the case of Aristotle- gets the idea that there are ontological conradictions and disunities between
God and universe. The goals of this study are as follows: The quality of tashkīk of the existence
is based upon the idea that it is simple. If not, it will be decomposed and will become a different
thing in each being. In addition, existence has a gradual structure such as strength-weakness,
posteriority-anteriority, cause-effect. Thus, the gradual quality of the existence can be formulized
as follows: “Existence is the essence that ensures unity and disunity of beings.”
[You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]
