Hun ve Köktürklerin kültür mirasını devam ettiren Uygurlar, tam olarak
yerleşik hayata geçmiş ilk Türk boyudur. Orta Asya Türk tarihi bakımından
devlet olarak gerek yaşadıkları dönemde gerekse de yıkılışlarından sonra çok
uzun süre kültürlerini yaşatabilmişlerdir. Özellikle bıraktıkları yazılı
belgeler, eski Türk kültürünü anlama noktasında oldukça önemlidir.
Uzun bir kültürel geçmişe sahip olan Uygurların inanç ve uygulamalarındaki
zengin çeşitliliği görmek mümkündür. Tabiata ilişkin önemli bir unsur olan
toprak, diğer Türk boylarında olduğu gibi Uygurlar arasında da kültleşmiş
durumdadır. Toprak, Uygurların köken ve türeyiş mitlerinde; destan, efsane,
halk hikâyesi, atasözü gibi sözlü edebiyat ürünlerinde; halk hekimliği gibi
sağaltma uygulamalarında yer almıştır. Bu durum, Uygurların yaşamında
toprağın konumunu ve üstlendiği işlevleri tespit etmeyi gerekli kılmaktadır.
Uygur Türklerinde toprak kültünün ele aldığı bu çalışmada “yapısal ve
işlevsel yaklaşım” çerçevesinde bir değerlendirme yapılmıştır. Bu kapsamda
ilk olarak Uygur Türklerinin yaratılış ve türeyiş mitleri ile inanç ve
uygulamalarında yer alan toprak, yapı ve işlevleri bağlamında
değerlendirilip sözlü edebiyat ürünlerine yansımaları tespit edilmiştir.
Böylece Uygurlarda toprağa ilişkin inançlar ile toprağın Uygurların sosyal
ve kültürel yaşamındaki işlevleri ortaya konulmuştur.
Cultural heritage of Hun and Köktürks have been sustained by Uyghurs and
they is a first Turkic tribe which established exactly resident. Uyghurs have
been living their culture for a very long time in terms of the Turkish history
of Central Asia. Their manuscript is very important at the point of evaluation
of old Turkish culture.
It is possible to see the rich diversity in the beliefs and practices of the Uyghur
Turks that they have a long cultural background. In this context, soil which
is an important element of nature, have became cult among Uyghurs as in
the other Turkish tribes. Soil was involved in the origins and etymology myths
of Uyghurs; literary genres such as epic, legend, folk story, proverb; in healing
practices, such as folk medicine. This situation necessary to determine the
functions and the location of the soil in the life of the Uighurs.
The cult of soil in the Uyghur Turks have been examinated in this work. This
examination have been done within the framework of “the structural and
functional approach”. In this context, firstly, we have focused on soil in the Uyghur Turks’ origin, cosmogony and etymology myths; then, cult of soil in
Uyghur Turks’ belief and practices have been assessed in this notice. Also, we
have determined their reflection on oral cultural products. Thus, beliefs
related to soil in Uyghurs and functions of soil in social and cultural life of
Uyghurs have been revealed.
