Bu çalışmada 1878-1950 yılları arasındaki 72 yıllık süreçte Yozgat'ın nüfusu ve demografisi nicelik ve nitelik açısından ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu süreçte, Osmanlı Dönemi'nde iki ve Cumhuriyet Dönemi'nde ise beş genel nüfus sayımı yapılmıştır. Yozgat, coğrafî mekân olarak pek çok medeniyetin ya geçiş noktasını ya da yerleşim merkezini oluşturmuştur. İdarî taksimat sebebiyle sık sık sınırları değişerek bugünkü haline kavuşmuştur. Bu süreçte, Osmanlı Devleti'nde 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı, 1876 I. Meşrutiyet, 1908 II. Meşrutiyet, 1911 Trablusgarp Savaşı, 1912-1913 I. ve II. Balkan Savaşları, 1914-1918 I. Dünya Savaşı ile bu dönemde gerçekleşen Ermeni Tehciri, 1918-1923 Millî Mücadele Dönemi, Yozgat'taki nüfus hareketliliğini etkileyen önemli faktörlerdir. Fransız İhtilali ile ortaya çıkan milliyetçilik akımı XIX. yüzyılda azınlık ayaklanmalarına ivme kazandırmıştır. Bu siyasî çerçevede hem Osmanlı merkezî hükümeti hem de azınlıklar, nüfus sayımlarına daha fazla önem vermişlerdir. Demografik olarak doğum, ölüm, iç ve dış göçler, kuraklık, kıtlık, sel, deprem, salgın hastalıklar, toplumsal yaşamdaki olaylar, savaş, barış, vergi ve askerlik yükümlülükleri nüfus verilerini büyük oranda etkilemiştir. Cumhuriyet Dönemi'nde ise yeni bir devletin her alanını kapsayan değişim sürecinde nüfus artışını teşvik eden politik uygulamalar da ortaya konulmuştur. Lozan Barış Antlaşması'nı takip eden dönemde nüfus mübadelesi Yozgat'ı da etkilemiştir. Rum nüfusunun gönderilmesi ve yeni gelen göçmenler, Yozgat'ın etnik ve dinî çehresini büyük oranda değiştirmiştir. Nüfus, zaman zaman inişli-çıkışlı bir seyir izlemişse de genelde durağan seyretmiştir. Nüfusun, ağırlıklı olarak kırsal kesimde yaşadığı, tarım ve hayvancılıkla uğraştığı görülmektedir. Şehir merkezlerinde ise genellikle bir mesleğe yönelik faaliyet gösterenler bulunmaktadır. Bu çalışmada kronoloji takip edilerek tümevarım metodu kullanılmıştır.
In this study, population and demography of Yozgat covering a period of 72 years between 1878-1950 is attempted to be revealed quantitatively and qualitatively. During this period, two general censuses were taken in Ottoman Period and five general censuses were taken in the Republic Period. Geographically, Yozgat was a transit point or a center of population of many civilizations. Yozgat reached its present position after its boundaries had been changed over and over again due to administrative partition. During that period, 1877-1878 Ottoman-Russian War, 1897 Ottoman-Greek War, 1876 the First Constitutional Era, 1908 The Second Constitutional Era, 1911 Turco-Italian War, 1912-1913 The First and Second Balkan Wars, 1914-1918 The First World War, and Deportation of Armenians in this period and 1918-1923 War of Independence were the important factors that affected population mobility in Yozgat. Nationalism Movement arising out of French Revolution accelerated minority rebellions. Within this political framework, both Ottoman central government and minorities gave much more importance to censuses. Demographically, births, deaths, internal and external migrations, drought, floods, earthquakes, epidemics, social events, wars, peace, taxes and military obligations affected population data significantly. In the Republic Period, political applications promoting increase in population were initiated during the period of change that contained every area of a new state. In the period following Lausanne Peace Treaty, population exchange did also affect Yozgat. Deportation of Greek population and new immigrants altered ethnic and religious features of Yozgat substantially. The population was generally stationary in spite of a progress with ups and downs from time to time. It is seen that the population was mostly living in rural areas and dealing with agriculture and husbandry. In the city centers, there were those working generally for a profession. In this study, inductive method was used following the chronology.
