Abstract:
Kökeni kam-şamanlara kadar dayandırılan ve sosyokültürel bir değişim süreci
geçiren ozanlık geleneği zamanla yerini âşık edebiyatı geleneğine bırakmıştır. Âşık
edebiyatı geleneği ve temsilcileri Türk kültür hazinesinin en önemli parçasıdır.
Bugüne değin söz konusu kültürel hazinenin korunması için pek çok çalışma
yapılmıştır. Hazırlanan bu çalışma da adı şimdiye kadar pek duyulmamış olan ancak
18. yüzyıl âşık tarzı Türk şiirinin Kayseri merkez/ Erkilet yöresi çevresindeki usta
âşıklarından kabul edilen Erkiletli Âşık Hasan üzerine oluşturulmuştur. Çalışma
âşığın hayatını, sosyokültürel çevresini bir bütün şeklinde ele alıp şiir varlığını ortaya
koyarak kültürel değerlerin yaşatılmasına katkı sağlama amacı taşımaktadır. Âşık
Hasan bugün dahi elektronik kültür ortamlarında pek çok sanatçı tarafından
seslendirilen “Erkilet Güzeli” türküsünün icracısı olmasına karşın türkü, kayıtlarda
hâlâ anonim olarak yer almaktadır. Bu eksikliğin giderilmesi ve türkünün aslının
ortaya koyulması amaçlanmıştır. Ayrıca bölgedeki âşık edebiyatı geleneklerinin ve
âşığın şiir varlığından hareketle bu gelenekler içindeki yerinin tespit edilmesi gibi
hususlar üzerinde durulmuştur.
Çalışmada bu alanda şimdiye kadar uygulanan yöntemlerin yanı sıra henüz âşık
edebiyatı araştırmalarında uygulamasına pek rastlanamayan ancak daha net sonuçlara
ulaşabilmek ve daha isabetli yorumlar yapabilmek amacıyla ortaya koyulan
“istatistiksel yöntem” kullanılmıştır. Dolayısıyla çalışmanın diğer bir amacı da bu
yöntemi yaygınlaştırmak ve alanda yeni çalışmalar yapacak olan araştırmacılara
ulaştırmaktır denilebilir. Bu yöntem ile yurt genelinde âşık edebiyatı geleneklerinin
yaşatılma düzeyleri tespit edilebilerek gelenekteki yozlaşmalar ve değerlerin
korunması net verilerle ortaya koyulabilir. Ayrıca şiirler birer metin özelliği
göstermesi yönüyle incelenme kısmında metin merkezli inceleme yöntemi olan
“sistematik tahlil yöntemi”ne de başvurulmuştur.
Çalışma hazırlanırken çoğunlukla yazma eserlerden ve basılı kaynaklardan
yararlanılmıştır. Özellikle Millî Kütüphane’nin yazma eserler bölümünün ve Rasim
Deniz’in şahsi kütüphanesinde bulunan cönk ve mecmuaların taranması ile tespit
edilen yazma eserlerin/ cönklerin incelenmesi ve okunması sonucunda yeni şiirler
elde edilmiştir. Toplamda 160 şiir ve çeşitlenmeleri bir araya getirilerek âşığın şiir
varlığı zenginleştirilmiştir. Elde edilen çeşitlenmelerden hareketle eserin orijinal
halini tahmin etme yöntemine “edisyon kritik” adı verilmektedir. Metinler kısmında
tespit edilebilen tüm çeşitlenmeler bir araya getirilerek metin tamiri yoluyla şiirlerin
vii
en doğru hali ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Ayrıca yapılan okumalardan hareketle
metin kısmında Osmanlı Türkçesi dil ve alfabe özellikleri gereği ses değerleri
dikkate alınarak uzatmalar kullanılmıştır. Ancak değerlendirme kısmında Türk Dil
Kurumunun yazım kuralları esas alınmıştır.
Yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda Erkiletli Âşık Hasan’ın hem sözlü hem
yazılı kültürde kendine yer bulduğu tespit edilmiştir. Döneminin özellikle cinas
ustası olarak kabul edilen ve dar ayaklı şiirleri ile dikkat çeken temsilcisi Âşık
Hasan’ın günümüzde dahi dilden dile dolaştığı ve âşık meclislerinde anıldığı
görülmektedir.
