Derviş edebiyatı araştırmaları: Sorgunlu Sıdkı Baba Dîvânı (İnceleme- Metinler)

Abstract

“Derviş Tarzı Türk Edebiyatı ve Sıdkı Baba Dîvânı” adlı bu çalışma, “Ön Söz”, “Giriş”, üç bölüm, “Kaynaklar”, “Şiirlerin Dizini” ve “Ekler”den oluşmaktadır. “Giriş”te yer alan “Sıdkı Mahlaslı Şairler”le ilgili araştırma sonucu, Sıdkı/Sıtkı mahlasını kullanan 40 civarında şair tespit edilmekte ve her biri hakkında ana hatlarıyla bilgi verilmektedir. Beslendikleri benzer ve farklı kültür kaynaklarını belirleyebilmek için bu şairlerin doğduğu ve/veya yaşadığı bölge, mensup olduğu tekke/tarikat çevresi, beslendiği ve seslendiği sözlü ve/veya yazılı çevre gibi hususlarda bilgiler de ana hatlarıyla aktarılmaktadır. Sorgunlu Sıdkı Baba ile mahlasdaş şairlerden tespit edilebilenler şöyle sıralanmaktadır: 1. Astarabatlı Sıdkı, 2. Vardar Yeniceli Sıdkî, 3. İstanbullu (Yeniçeri) Sıdkî, 4. Ispartalı Sıdkı, 5. Tosyalı Sıdkı, 6. Alanyalı (Mehmet Sâdık) Sıdkı, 7. Konyalı Sıdkı Dede, 8. Edirneli (Şeyh İbrahim) Sıdkı, 9. İstanbullu Sıdkî (Emetullah Hanım), 10. Kütahyalı? (Süleyman) Sıdkı, 11. İstanbullu (Abdullah) Sıdkî, 12. İstanbullu (Mustafa) Kâtib Sıdkı, 13. Hüsrevpaşalı Sıdkı, 14. Erzurumlu Sıdkı, 15. Eğinli Sıdkı, 16. ? (Mehmed) Sıdkî, 17. Ardanuçlu Sıdkı, 18. Antakyalı Sıdkı, 19. Diyarbakırlı Sıdkî, 20. Hekimhanlı Sıdkı, 21. Sütlüceli Sıdkı, 22. Sivaslı Sıdkı, 23. Konyalı (Abdurrahman) Sıdkı, 24. Divriğili Sıdkı, 25. Kesriyeli Sıdkı, 26. Bünyanlı Sıdkı, 27. Filibeli Sıdkı, 28. Alanyalı Sıtkı, 29. Zileli Sıdkı, 30. Posoflu/Türkgözülü Sıdkı, 31. Posoflu/Yolağzılı Sıdkı, 32. Tarsuslu Sıdkı Pervane, 33. İskeçeli Sıdkı, 34. Mardinli Sıdkı, 35. Akdağmadenli/Bozhöyüklü Sıdkı? “Sorgunlu Sıdkı Baba’nın Hayatı ve Şairliği” başlıklı ilk bölüm iki ana kısımdan meydana gelmektedir. “I. Sorgunlu Sıdkı Baba ve Çevresi”, “II. Sorgunlu Sıdkı Baba’nın Şairliği”. “Sorgunlu Sıdkı Baba ve Çevresi” başlıklı birinci kısımda şairin doğum yeri, doğum tarihi, adı ve soyadı, soyu/ailesi, öğrenimi, askerliği, mesleği, tarikatı, vefat tarihi ve mezarı hakkında etraflı bilgiler verildi. “II. Sorgunlu Sıdkı Baba’nın Şairliği”nde, onun bade içmesi, saz ve ezgi ile ilgisi, mahlasları, atışmaları, şiirlerinin yer aldığı kaynaklar ele alındı. Şairden bahseden başka çalışmalarda verilen yanlış bilgiler “Birinci Bölüm”de düzeltildi. Bu bilgiler, şairin köyüne gidilerek -başta oğlu Hüseyin Cahit Gök olmak üzere sözlü kaynaklarla görüşmelerin yanında, Sorgun Nüfus Müdürlüğü’nde yapılan araştırmalar sonucu elde edilen bilgilerin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkarıldı. “Şiirlerin Şekil, Tür ve Üslûp Yönünden İncelenmesi” başlıklı ikinci bölüm beş ana kısımdan meydana gelmektedir. “Vezin” başlıklı kısımda, şairin şiirlerinde hece ölçüsünü kullandığı tespit edilmekte ve beş, yedi, sekiz, on bir, on dört, on altı heceli şiirlerine örnekler verilmektedir. “Kafiye ve Ayak” kısmında şairin şiirlerinde kullandığı kafiye çeşitleri, kafiye örgüsü ve şiirlerin ayak yapısı ile ilgili tespit edilen örneklerden hareketle bir tasnif sunulmaktadır. “Nazım Şekilleri” kısmında “1. Sözlü Edebiyat Kaynaklı Nazım Şekilleri” ve “2. Yazılı Edebiyat Kaynaklı Nazım Şekilleri” ana başlıkları altında konuyla ilgili tespit ve değerlendirmelere yer verilmektedir. Sıdkı Baba’nın şiirlerinde görülen nazım türleri beş ana başlık altında tasnif edilmektedir: Allah hakkında oluşturulan türler, Peygamber hakkında oluşturulan türler, din ve tasavvuf büyükleri hakkında oluşturulan türler, dinî-tasavvufî düşüncelerle oluşturulan türler ve âşık edebiyatı nazım türleri. “Dil ve Üslûp Özellikleri” de “1. Mahallî Söyleyişler ve Arkaik Kelimeler”, “2. Anlatım Şekilleri”, “3. Diğer Üslûp Özellikleri” başlıkları altında örnekler verilerek değerlendirilmektedir. “Şiirlerde İşlenen Konular” başlıklı üçüncü bölüm iki ana başlık ve bu başlıklara bağlı alt başlıklarda incelenmektedir. “Sistematik Tahlil Yöntemi” adı verilen metin merkezli inceleme sonucu, Sıdkı Baba Dîvânı’nda yer alan şiirlerin tamamına yakınının din ve tasavvuf konulu olduğu ortaya çıkarılmaktadır. Din ve tasavvuf konuları da şu başlıklar altında toplanmaktadır: 1. Allah, 2. Melekler, 3. Kitaplar, 4. Peygamberler, 5. İman, 6. İbadet, 7. Dünyanın Geçiciliği ve Ölüm, 8. Cennet ve Cehennem, 9. Din ve Tarikat Büyükleri. Ayrıca; 1. Millî Konular, 2. Aşk ve Sevgi, 3. Gurbet ve Hasret, 4. İnsan ve Toplum, 5. Tabiat gibi az sayıda tespit edilen diğer konulardaki şiirlerin de yine dinî ve tasavvufî unsurlarla iç içe olduğu görülmektedir. “Sıdkı Baba Dîvânı (Metinler)” başlıklı üçüncü bölümde, şairin tespit edilen şiirleri “I. Beş Heceliler”, “II. Yedi Heceliler”, “III. Sekiz Heceliler”, “IV. On bir Heceliler”, “V. On dört Heceliler” ve “VI. On altı Heceliler” başlıkları altında, ayakların alfabetik sıralamaları esas alınarak verilmektedir