Emir, komutan ve Şair Mu‘taṣım b. Ṣumâdıh

Abstract

Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, aslen Yemenli Kinde kabilesinin önemli kollarından Sekûnoğullarına mensuptur. Tucîb binti Sevbân’dan dolayı soyu Tucîboğulları diye adlandırılmıştır. Benî Ṣumâdıḥ, Hz. Peygamber zamanında Müslüman olmuş en meşhur ve en köklü Arap kabilelerindendir. Hz. Ebu Bekir döneminde irtidat olaylarına karışmamışlar, Hz. Ömer döneminde Mısır’ın fethine katılmışlar, Fustât şehrinin kuruluşunda önemli katkılar sağlamışlardır. Tucîbîler’den bazı kişiler Emevî ve Abbasîler döneminde Mısır’da önemli görevlerde bulunmuşlardır. Mısır ve Kuzey Afrika fetihlerine de katılan bu kabile, önderleri Abdurraḥman b. Abdullah b. Muhacir’in önderliğinde Endülüs fetihlerine de iştirak etmiş ve fethin ardından Sağrüla’la (Aragon) bölgesine yerleşmiştir. Tûcibîler fethin ardından kısa sürede Endülüs’ün önemli kabilelerinden biri haline gelmiş, kabile mensuplarından pek çok kişi Endülüs yönetiminin çeşitli kademelerde önemli görevler yapmıştır. Tûcibîler’in Benî Hâşim koluna adını verecek olan Hâşim b. Muḥammed’in babası Ebu Yaḥya Muḥammed b. Abdurraḥman ise 276 (889) yılında Sarakusta (Zaragoza) valiliğine getirilmiştir. Hıristiyan krallıklara komşu bir Endülüs şehri olan Sarakusta’da Tûcibîler’in hâkimiyeti Endülüs Emevî devletinin sonuna kadar devam etmiştir. Ebu Yaḥyâ’nın ölümünün (312/924) ardından yerine geçen oğlu Hâşim b. Muḥammed vefat ettiği 318/930 yılına kadar Sarakusta’da ciddi bir gelişme yaşanmamıştır. Ma’n b. Ṣumâdıḥ zeki ve kabiliyetli bir komutan olmasının yanında ilme ve edebiyata da meraklı bir şahsiyettir. Onun döneminde Meriye daha önce hiç olmadığı kadar istikrara kavuşmuş; Gırnatayla olduğu kadar diğer komşu şehirlerle de iyi ilişkiler kurulmuştur. Endülüs’te iç karışıklığın hâkim olduğu, Müslümanların bir taraftan birbiriyle; diğer taraftan Hıristiyan kuvvetlerle çatışma içinde olduğu bu dönemde diğer Endülüs şehirlerine nazaran Meriye’de daha güvenli ve huzurlu bir ortam hâkim olmuştur. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, 429/1037 yılında doğmuş, henüz on dört yaşındayken babası onun için halktan biat almış ve emirlik makamına getirmiştir. Ma’n b. Ṣumâdıḥ’in vefatıyla oldukça genç yaşta Meriye hâkimi olan Mu‘taṣım kısa bir süre sonra çeşitli isyanlarla karşılaşıp Lurka gibi babası döneminde Meriye’ye bağlanan Beyyase (Baeza) ve Ceyyan’ı (Jaen) da kaybetmiş; idare alanı sadece Meriye ile sınırlı kalmıştır. Mu‘taṣım 452 (1061) yılında Belensiye hâkimi Abdülaziz’in vefat edip yerine el-Muzaffer unvanıyla oğlu Abdülmelik’in geçmesini hem kaybettiği yerleri geri almak hem de yeni yerleri hâkimiyetine katmak için bir fırsat olarak görmüştür. Bu amaçla müttefiki Bâdis b. Ḥâbus’un desteğini de alarak Tüdmir’de bir kaleye saldırı teşebbüsünde bulunmuş; ancak kale komutanının güçlü direnişi nedeniyle bir netice alamamıştır. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, Ebu Yaḥya lakabını almış, komşu emirlerin onu rahatsız etmesi üzerine onlarla mücadele etmiştir. O, güzel huylu, halkına ve askerlerine yumuşak davranan, onların derdini dinleyerek ihtiyaçlarını gideren, akıllı, erdemli, adil ve dürüst bir kişiliğe sahiptir. Cömertliği ile meşhur olmuş, Endülüs’te bulunan edip ve şairlere sarayında ikramlarda bulunmuş, şairlerle şiir yazar, onlarla gece geç saatlere kadar edebî sohbetler yapmıştır. Kendisinin üç oğlu ve bir kızı vardı, onlar da babaları gibi edip ve şairdir. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ yaklaşık kırk bir yıl yürüttüğü Meriye hâkimiyetinin ardından 484 (1091) yılında el-Kasaba’da vefat etti. Araştırmanın konusu Meriye emiri Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ’dır. Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ, Meriye’nin ekonomik ve kültürel yönden gelişmesi için büyük gayretler sarf etmiştir. Meriye, onun döneminde Endülüs’ün ihracat ve ithalat kapısı olmuştur. Kültür ve sanat ilerlemiş, onun sarayında çeşitli edebî ve dinî konularda tartışmalar, münazara ve müzakereler yapılmıştır. Eğitim için çeşitli okullar ve kütüphaneler kurulmuş, halk sağlığı için hastaneler, ibadet için çeşitli mescitler, yetimhane ve aşevleri kurulmuştur. Ülkemizde onun soyu, hayatı, edebî kişiliği ve Meriye’ye yaptığı hizmetler konusunda geniş bir araştırmanın yapılmadığı tespit edilmiştir. Gerekli literatür taraması yapılarak hazırlanan bu araştırmada Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ’ın bilinmeyen yönlerini ortaya çıkarıp okuyucuların ilgisine sunulmuştur. Makalede bu bağlamda Mu‘taṣım b. Ṣumâdıḥ’ın soyu, ismi, künyesi ve lakabı, doğumu, özellikleri, Meriye’de yaptığı hizmetleri, edebiyat ve şiirdeki önemi, mücadelesi ve ölümünden sonra Meriye’deki durum ele alınmıştır.