Kaçarlar dönemi’nde İran’da idare, ordu ve toplumsal yapıda modernleşme

Abstract

İran’da egemenlik kuran son Türk Devleti olma özelliği taşıyan Kaçar Devleti 1795 yılında Tahran merkezli olarak Ağa Muhammed Han tarafından kurulmuştur. Kurulduktan kısa bir süre sonra sanayisi gelişmiş, sanatta ilerlemiş ve güçlü orduları olan Avrupa Devletleri ile karşılaşmıştır. Bu karşılaşma ile Kaçarlar, Avrupa Devletlerinin kendilerinden çok üstün olduğunu anlamıştır. Geç de olsa geri kalmışlığının farkına varan İranlı yöneticiler Avrupa’yı örnek alarak modernleşme faaliyetlerine başlamışlardır. Böylece Avrupa ile çok yönlü (ticaret, ekonomi, sosyal, siyasi ve kültürel) bir etkileşim sürecine girilmiştir. İlk reformlar ordu ve bürokrasi alanında başlatılmış olup daha sonra siyasi, sosyal, ekonomi ve eğitim alanlarında da yaygınlık kazanmıştır. İran’da modernleşme çalışmaları Safevilere kadar götürülse de asıl mimarı veliaht şehzade Abbas Mirza’dır. Veliaht şehzade güçlü bir ordu kurmak ve İran’ın modernleşmesi için Fransa, Avusturya, İtalya ve İngiltere gibi ülkelerden danışman ve uzmanlar getirmişse de ömrü buna yetmemiştir. Kendisinden sonra gelen Mirza Taki Han ve Mirza Hüseyin Sipahsalar gibi sadrazamlar İran’da modernleşme sürecini devam ettirmişlerdir. Bu çalışmada Kaçarların kuruluşundan meşrutiyet devrimine (1795-1905) kadar ki süreç içerisinde idare, ordu ve toplumsal yapısının mevcut durumu ve modernleşme faaliyetleri literatür taraması yapılarak değerlendirilecektir.

The Qajars, which are the last Turkish State to establish sovereignty in Iran, were founded in 1795 by Aga Muhammed Khan, based in Tehran. Shortly after its establishment, its industry developed, advanced in art, and encountered European States with strong armies. With this encounter, the Kaçars realized that European States were far superior to them. Realizing its backwardness, albeit late, Iranian administrators started modernization activities by taking Europe as an example. Thus, a multi-dimensional (trade, economic, social, political and cultural) interaction with Europe has started. The first reforms were initiated in the field of the army and bureaucracy, and later became widespread in the fields of politics, social, economy and education. Although modernization efforts in Iran are carried back to the Safavids, the architect of the real modernization is the crown prince Abbas Mirza. Although he wanted to establish a strong army and country by bringing military experts from France, Austria, Italy and England in order to modernize his country, his life was not enough. Successors such as Mirza Taki Khan and Mirza Hussein Sipahsalar continued the modernization process in Iran. In this study, the current state of the administration, army and social structure and modernization activities during the period from the establishment of the Qajars to the constitutional revolution (1795-1905) will be evaluated by literature review.