Toplumların inançları ve davranış biçimlerini aktarma aracı olarak kabul edilen
atasözlerinde, ortaya çıktığı halkın geçirdiği tecrübeler ile bu tecrübeler sonucunda oluşmuş olan
değer, düşünce, kanaat, yaklaşım ve geleneklerin izleri bulunur. Toplumların sosyal hayatları ve
tecrübelerinin edebiyatlarına yansıması kaçınılmaz bir gerçek olduğuna göre atasözleri ve
deyimlerin de edebî ürünlerde yer alması olağan bir durumdur. Soyut düşüncelerin atasözleri
vasıtasıyla somut bir kalıba evrilmesi, anlatılmak istenen duygunun atasözleriyle pekiştirilmesi,
edebî sanatların da yardımıyla vezinli ve kafiyeli bir söylemle şiirde karşımıza çıkar. Divan
şairlerinin de özellikle Necâtî’den sonra her dönemde şiirlerinde atasözleri ve deyimlere yer
verdikleri görülür. Bu çalışmada, “Altının kıymetini kuyumcu, cevherin kıymetini mücevherci
bilir” anlamına gelen “Kadr-i zer zerger-şinâsed kadr-i gevher gevherî” atasözünün şairlerce nasıl
kullanıldığı incelenmeye çalışılacaktır. Atasözünün bulunduğu örnekler, divanlar, mesneviler,
tarihî eserler, biyografik kaynaklar olmak üzere çok sayıda eser taranarak tespit edilmiştir. Söz
konusu atasözünün lafzen aynı şekilde bulunduğu beyitlerin yanında, atasözünün bir bölümünün
yer aldığı ya da atasözünü telmih eden örnekler de çalışmaya dâhil edilmiştir. Özünde, bir varlığın
kıymetinin ancak o işin ehli tarafından hakkıyla bilinebileceği anlamı yatan atasözünün, örnek
beyitlerde; sevgilinin kıymetinin ancak aşktan anlayan, gerçek âşıklar tarafından bilineceği, şairin şiirinin değerinin ancak nükteden, şiirin inceliklerinden anlayan bu konuda ehil kişilerce bilineceği, kişinin insanî kıymetinin ancak onu hakkıyla tanıyanlar tarafından bilineceği şeklinde işlendiği görülmektedir.
The proverbs, which are accepted as a means of transferring the beliefs and behaviors of the
societies, have traces of the people's experiences and the values, thoughts, opinions, approaches and
traditions formed as a result of these experiences. Since it is an inevitable fact that the social lives
and experiences of societies are reflected in their literatures, it is usual for proverbs and idioms to be
included in literary products. It appears in poetry with the help of literary arts, to evolve abstract
ideas into a concrete pattern through proverbs, to reinforce the emotion that is intended to be
explained with proverbs. Divan poets are also seen to have proverbs and idioms in their poems,
especially after Necâtî. In this study, it will be tried to examine how the proverb, “Kadr-i zer zergerşinâsed kadr-i gevher gevherî” which means that gold knows the value of the jeweler and the jeweler
knows the value of the ore. Samples with proverbs were found by scanning a large number of works,
including divans, mesnevis, historical works, and biographical sources. In addition to the couplets in
which the proverbial word in question is located, examples that include a part of the proverb or
suggest the proverb are included in the study. In essence, the proverb, which means the value of an
asset can only be known by the competent of that business, in the example the proverb in couplets;
it is seen that the value of the lover will be known only by the true lovers, who understands the love,
the value of the poet's poetry will be known only by those skilled in this subject who understands the
nuance of the poetry, and that the human value of the person is known only by those who know him
well.
