Bu çalışmanın amacı, 2000-2011 döneminde Türkiye’de ve dünyada
tezgahüstü türev piyasaların gelişimini incelemektir. Çalışmada tezgahüstü türev
piyasalara yönelik eleştiriler de ele alınmıştır. 1970’li yıllardan sonra varlık
fiyatlarındaki dalgalanmaların ve piyasalardaki belirsizliklerin artması sonucunda
ortaya çıkan riskten korunma ihtiyacı ve spekülatif kar sağlama isteği, türev
piyasalarda olağanüstü bir büyümeye neden olmuştur. Global piyasalarla
karşılaştırıldığında, Türkiye’de tezgahüstü türev piyasalarda gerçekleşen işlem
hacmi yıllar itibariyle sürekli artış göstermesine rağmen düşük düzeylerde kalmıştır.
2011 yılı itibariyle gerçekleştirilen işlemlerin % 12,5’i riskten korunma amaçlı, %
87,5’i ise alım satım amaçlı işlemlerdir. Alım satım amaçlı işlemlerin % 60’ı swap
işlemleri, %23’ü opsiyon işlemleri, %15’i ise forward işlemleridir. Global
tezgahüstü piyasalara paralel olarak, Türkiye’de de swap sözleşmeleri tezgahüstü
piyasaların işlem hacminde yüksek bir paya sahiptir. Genel olarak, swap
sözleşmeleri bankaların kendi pozisyonlarını hedge etmek amacıyla kullanılmakta,
diğer sözleşmeler ise müşteri taleplerine yönelik olarak yapılmaktadır. Son yıllarda
bazı büyük firmaların ve finansal kurumların çok büyük zararlarla karşı karşıya
kalması veya iflas etmesi ve yaşanan son küresel kriz, tezgahüstü piyasa işlemleri
ilgili yasal düzenlemeler yapılması, bu piyasalardaki risklerin takip edilmesi,
denetlenmesi ve riskleri azaltacak önlemler alınması gerektiğini ortaya koymuştur.
The aim of this study is to examine the development of OTC derivatives
markets in 2000-2011 periods in Turkey and the world. The criticisms on OTC
derivatives markets are also examined in this study. The need of hedging and
motivations of speculative profits which were arisen from the increase of assets
price fluctuations and uncertainty in markets soon after 1970s caused extraordinary growing of derivatives markets. As compared with global markets, the trading
volume of OTC derivatives markets in Turkey is at low level although it has
continuously increased by years. 12.5 percent of transactions conducted by year of
2011 are with the aim of hedging, while 87.5 percent are with the aim of trading.
Transactions with the aim of trading consist of swaps, options and forwards,
respectively %60, %23 and %15. As parallel with global over-the-counter markets,
swap contracts have dominant share in transactions volume of over-the-counter
market in Turkey. All in all, swap contracts of banks are conducted with the aim
hedging their own position, while other contracts are conducted for customers’
demand. It is essential to make legal arrangement, monitor and audit the risks in
these markets and take precautions for the risk improvement on OTC derivatives
markets due to some of big companies and financial corporations facing with
enormous loss or bankruptcy in recent years and last global crises.
