KUTADGU BİLİG'DE BENZETME YOLLARI VE BENZETME UNSURLARI Pakize YAĞMUR Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi Danışman: Doç. Dr. Erkan Hirik ÖZET Dilde durumları, olayları ve anlatımı güçlü kılmanın yollarından biri de benzetmelere başvurmaktır. Benzetmede bir nesnenin niteliği, bir eylemin özelliği daha iyi anlatılıp canlandırılabilmek için bir başka nesneden, bir başka eylemden yararlanılarak onu anımsatma yoluyla gerçekleştirilmektedir. Bir dilde benzetmeli kullanımlar ne kadar çoksa o dil o kadar köklü ve işlek demektir. Bu yüzden köklü dillerde benzetmeli ifadelere sıkça rastlanmaktadır. Önceleri sadece şiire has bir söz sanatı olarak görülen benzetme günlük konuşma dilinde, edebî metinlerde ve dilin pek çok alanında kullanılmaktadır. Türkoloji çalışmalarında benzetme konusu üzerine yapılan araştırmalar son yıllarda artmaya başlamış, pek çok Türkolog tarafından bu konu üzerinde çalışmalar yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Benzetme konusu üzerine tarihî dönem eserleri esas alınarak yapılan çalışmaların az olduğu tespit edilmiştir. Bu sebeple çalışmada Karahanlı sahasından İslamî dönem Türk edebiyatının ilk eseri olan Kutadgu Bilig seçilmiştir. 1069/1070 yıllarında Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınan Kutadgu Bilig sadece Türk dilinin değil, Türk medeniyet tarihinin en önemli eserlerinden biridir. Türk dili ve kültür tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. Karahanlılar döneminde yazılan bu eserde benzetme ilgisi ile kurulu pek çok beyit bulunmaktadır. Bu çalışmada benzetme kategorileri sınıflandırılarak benzetme yoluyla kurulan beyitler tespit edilip Türkoloji bilimine katkı sağlamak amaçlanmıştır. Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Kutadgu Bilig'de benzetme ilgisi ile kurulu beyitler Türk dili alanlarına ait metinlerin de incelenebildiği gibi biçimbirimsel benzetme, sözcüksel benzetme, söz dizimsel benzetme ve anlamsal benzetme kategorileri açısından sınıflandırılıp incelenmiştir. İncelenen bu çalışmada ise Reşit Rahmeti Arat'ın Kutadgu Bilig adlı çalışması ana kaynak olarak kullanılmıştır.
ix SIMILE METHODS AND ELEMENTS IN KUTADGU BİLİG Pakize YAĞMUR Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Institute of Social Sciences Turkish Language Department, Master Thesis Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Erkan HiRiK ABSTRACT One of the ways to strengthen expression, situations and events in language is to use similes. In a simile, the quality of an object is realized by reminding it by making use of another object, another action in order to better explain and portray the feature of an action. The more similes uses in a language, the more rooted an active that language is. So, similes expressions are common in well-established language. At first, the simile that was seen as a rhetoric peculiar to poetry, is used in daily speaking language, literary text many parts of language. Resarch on the subject of simile in Turcology studies has started to increase in recent years. Studies on this subject have been and continiue to be done by many Turcologist. It has been determined that there are a few studies on the subject of simile based on historical works. For this reason, this work has been selected from the Karakhanid field that formed in 11-13. Centries Turkish periods. Kutadgu Bilig, written only by Yusuf Has Hacib in 1069-1070, is one of the most important products of the Turkish civilization, not the Turkish language. It is of great importance in terms of Turkish language and cultural history, which is the first work of Islamic period Turkish literature. There are many couplets in this work written during the Karakhanids period. In this study, it is aimed to contribute to the science of Turcology by classifying the simile categories and determining the couplets formed by simile. The study consists of five parts. The couplets formed with the interest of similes were divided into four sections and classified and examined in terms of morphological simile, lexical simile, syntactic simile and semantic simile. In this study, Reşit Rahmeti Arat's work named Kutadgu Bilig was used as the main source.
