Sovyetler Birliği döneminde Kırgızistan'da folklor çalışmalarında ideolojik yaklaşımlar: Er Soltonoy destanı örneği

Abstract

19. yüzyılda ortaya çıkan romantizm hareketiyle uluslaşmanın bir aracı olarak görülen folklor ürünleri, siyasi birliğini sağlayamamış ülkeler tarafından dıştan gelecek ayrıştırıcı akımlara karşı kalkan görevini görmüştür. Nazizm, Sosyalizm ve Komünizm gibi tek parti sistemine dayanan ve ifade özgürlüğünün olmadığı siyasi akımlar ise halka ulaşabilecekleri bütün iletişim kanallarından propaganda amacıyla yararlanmak istemişler; bu akımlar dönemin iletişim araçlarından sayılan folklor ürünlerine de bu bağlamda önemli görevler yüklemişlerdir. Bu görevlerden biri, halkın değer yargılarını anlamaya ve bu değer yargıları üzerinde politikalar geliştirmeye yönelikken, diğeri de geliştirilen bu politikalarla halkın değer yargıları üzerinde oynama yaparak halkla rejim arasında uyum sağlamak, daha açık bir ifade ile halkı rejimin amaçları doğrultusunda biçimlendirerek ferdin kendisi olmasını değil “rejimin adamı” olmasını sağlamaktır. Folkloru ideolojik amaçlar doğrultusunda kullanan akımlardan biri olan Sosyalizm, emperyalist amaçlarla işgal ettiği ülke vatandaşlarını sistemle uyumlu hale getirmek için folklor ürünlerinden çok sık yararlanmıştır. Özellikle sözlü kültürün hâkim olduğu Türk boylarında romantik ve milliyetçi öğelerle süslü destan türü, savaş döneminde milliyetçiliğin dozunu artırmak için kullanırken, olağan dönemlerde proletarya sınıfının sözcülüğüne büründürülmüştür. Bu tip çalışmalar atlı-göçebe özelliklerini yakın zamana kadar sürdüren ve destan türüne özel bir ilginin olduğu Kırgız Türkleri üzerinde de denenmiştir. Bu çalışmada Kırgız Türklerinin Er Soltonoy Destanı örneğinden yola çıkarak destan türü üzerinde yapılan ideolojik tahrifatlar üzerinde durulacaktır.

Folklore, emerged in the 19th century with the romance movement as a tool of nationalizm, acted as shield aganist discriminative movements in the countries which weren’t able to achieve political unity. Political movement, which doesn’t consist freedom of expression and based on single party system like socialism, nazism and communism, wanted to take advantage of all communication channels for propaganda purpose. These movements imposed important folklore products which was considered as a means of communication and interaction. One of these is to understand the judgements values and develop policies on this judgements, other is to ensure harmony between the regime and people-more clearly by formatting fort he purpose of regime. Socialism which is of the movements using folklore for the ideological purpose have benefited from folklore to make people of occupied countries for he emperialist purpose compatible. Epic type, decorated with elements of romantics and nationalism, is used to increase nationalism by the Turks tribes where oral culture is dominant during the war period at ordinary times has taken spokemanship of proletariat class. Such work has been tested on the Kyrgyz Turks which were nomadic horseman and interested in the type of epic proceeding from Er Soltonoy’s of Kyrgyz Turks.