Abstract:
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü bünyesinde yapılan bu çalışma ile Türkiye’nin en uzun nehirlerinden biri olan ve Nevşehir ili sınırlarından da geçen Kızılırmak Nehri’nde, sediment oluşum hızı ve sediment birikimi, nehrin fiziksel özelliklerine bağlı olarak saha çalışmalarıyla birlikte incelenmiştir.
Son yıllarda, Kızılırmak nehir akımını büyük oranda kontrol altında tutan regülasyon yapıları, antropojenik etkiler ve diğer etkenlerle birlikte dikkate alındığında, nehrin sediment bütçesinde bozulma görülmüştür. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ)’nün verileri ve uydu haritalarından elde edilen sonuçlar, özellikle Bafra Ovası’nın yaklaşık olarak 1 km’lik bir kıyı kesimi dalgalar sonucunda erozyona maruz kalarak yok olduğunu ve deltada hızlı alansal küçülme gerçekleştiğini ortaya koymuştur. Deltanın kuzey kesimlerindeki gerileme belli bir alanda DSİ Genel Müdürlüğü tarafından alınan bazı önlemlerle (mahmuz inşaatları gibi) kısmen durdurulmuş olmakla birlikte, sediment bütçesinin bozulmasından kaynaklanan erozyonal süreç halen devam etmektedir.
Orta Kızılırmak Havzası içerisinde yer alan Nevşehir İli ve çevresi değerlendirildiğinde, tarım arazilerinin yanlış kullanımı, ormanlık alanların tahribatı, endüstriyel atıklar ve diğer antropojenik etkilerle birlikte sediment bütçesinin bozulduğu görülmektedir. Özellikle Gülşehir İlçesinin batısından, Avanos İlçesi Sarıhıdır Köyü’nün doğusunda yer alan Bayramhacılı Barajı’na kadar, Kızılırmak Nehri üzerinde inşa edilen ve inşa halinde olan regülasyon yapılarının bölgede nehrin doğal akışını engelleyerek sediment taşınımını olumsuz yönde etkilediği belirlenmiştir. Bunun yanında nehir tarafından taşınan malzemenin bir kısmı da, bölgede az sayıda da olsa Kızılırmak Nehri’ne yakın bölgelerde kurulmuş bulunan, kum ocakları tarafından hammadde olarak kullanıldığı görülmüştür. Bu durum, genel olarak nehir yatağındaki dengeyi olumsuz yönde etkileyerek, taşınan malzemelerin tekrar yerine gelmesi mümkün olmadığından, doğal denge profilini hızla değiştirmektedir.
Yeryüzü sularını en çok kirleten olaylardan birisi de sedimantasyondur. Sedimantasyon sebebiyle yeryüzü sularına ulaşan katı kirleticilerin (süspansiyonların) kütlesi atık sularla ulaşanlardan en az 700 kat daha fazladır. Nehirdeki doğal sedimentasyonun bozulmasında diğer bir ifadeyle nehrin kirlenmesinde en önemli neden, insan etkisidir (antropojenik etkiler). Doğal bitki örtüsünün tahribatı, tarım arazilerinin bilinçsiz kullanımı gibi insan kaynaklı etkiler nehirlerdeki sediment birikimini olumsuz yönde etkiler. Bu bilgiler ışığında, Nevşehir ili sınırları içerisinden de geçen Kızılırmak Nehri üzerinde sediment oluşum hızı, sediment birikimi ve ağır metal birikimi araştırılmıştır.
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’ne bu projenin yürütülmesinde verdikleri destekten ötürü teşekkürlerimi sunarım.