Abstract:
Doğal zehirler eski tarihlerden beri doğa bilimcilerin ve araştırmacıların ilgisini çekmiştir ve bunlar arasında en fazla araştırılan ise yılan zehirleri olmuştur. Son yıllarda peptit tabanlı ilaç geliştirme konusuna olan ilgi nedeniyle hayvansal zehirlerle ilgili araştırmaların sayısı oldukça artmıştır. Zehir içerikleri coğrafi olarak farklılık gösterebildiğinden bu çalışmaların bölgesel olarak gerçekleştirilmesi çok önemlidir.
Türkiyeʼde yılan zehri üzerine detaylı çalışmalar son on yılda yapılmaya başlanmıştır. Yapılan çalışmalar ağırlıklı olarak türlere ait zehirlerin tek tek ele alındığı proteomik ve biyolojik karakterizasyonlardır. Şimdiye kadar Türkiye bulunan zehirli yılanlara ait zehirlerin enzimatik aktiviteleri belirlenmemiş olup, tüm türleri içeren toplu ve detaylı bir karşılaştırma çalışması da mevcut değildir. Bu proje kapsamında, Türkiye'de yayılış gösteren 11 zehirli yılan taksonunun (10 engerek ve 1 kobra) zehirlerinin protein profilleri ve enzimatik aktiviteleri karşılaştırmalı olarak araştırılmıştır.
Proje kapsamında protein profillerinin karşılaştırılmasında geçerli ve yaygın yöntemler olan, poliakrilamit jel elektroforezi ve yüksek basınçlı sıvı kromatografisi (HPLC) kullanılmıştır. Ayrıca zehir içeriklerindeki özellikle 3 kDa altındaki küçük peptit ve metabolitlerin hassas kütleleri de sıvı kromatografi-kütle spektrometresi (LC-MS) yöntemi ile belirlenmiştir. Enzimatik aktiviteler spektrofotometrik olarak ölçülmüş olup, engerek zehirlerinin biyolojik aktivitelerinde önemli olan fosfolipaz A2, L-amino asit oksidaz, proteaz, hyaluronidaz, fosfodiesteraz ve nükleotidaz aktivitelerinin tayini yapılmıştır. Proteaz aktiviye tayini için ayrıca jelatin zimogram jel yöntemi de kullanılmıştır.
Proje sonucunda türlerle ilgili protein profillerinde ve enzim aktivitelerinde farklılıklar görülmüştür. Bu bilgiler literatür için özgün olup, endemkiler de dahil olmak üzere Türkiye’de bulunan zehirli yılanlara ait zehirlerin biyokimyasal özellikleri hakkında önemli veriler ortaya koymuştur. Bu veriler bilimsel literatüre katkı sağlamanın yanında, Türkiye’de gerçekleştirilecek yılan anti-serumu üretimi ve yılan zehirlerin biyoaktif moleküllerin saflaştırılması ile ilgili gelecek çalışmalar için yol gösterici nitelikte olacaktır.