Tez çalışmasının amacı; müellifi Abdüssamed b. Seyyid Ali b. Davud ed-Diyarbekrî olan Fütûhu'ş-Şâm Tercümesi isimli el yazması eserin transkripsiyon ve tahlilidir. Fütûhu'ş-Şâm Tercümesi 263 varak olup, Ebu Abdîllah Muhammed b. Ömer b. el-Vâkıdî'ye (ö.207/823) atfedilen Fütûhu'ş-Şâm adlı Arapça el yazması eserin ilk cildinin Abdüssamed Diyarbekrî tarafından Osmanlı Türkçesine tercümesi ile meydana gelmiştir. Diyarbekrî, el-Vâkıdî'ye atfedilen eserin başlangıç kısmında müellifin kısaca değindiği Hz. Ebu Bekir Dönemi irtidat hareketlerinin yazılmış olduğu bölüme bazı ilavelerde bulunmuştur. Bu ilaveler dışında eseri aslına bağlı kalarak tercüme etmiştir. İslâm Fütûhâtı açısından Şam'a yapılacak olan fetihler oldukça önemli görülmektedir. Bu sebeple Hz. Peygamber, vefatından önce bir ordu toplayarak Şam üzerine göndermeyi planlamış, ancak bu hedefi gerçekleştirememiştir. Nitekim Hz. Ebu Bekir halife olduktan sonra irtidat ve bağımsızlık hareketlerinden meydana gelen iç karışıklıkları giderip, istikrarı sağlayınca; aynı amaçla bir ordu tertip etmiş ve Şam'a göndermiştir. Hz. Ebu Bekir'in vefatının ardından, Halife Hz. Ömer de bu görevi devam ettirmiştir. Böylece, bu dönemde Şam'ın büyük bir kısmını yönetimi altında bulunduran Bizans İmparatorluğu ile yapılan mücadeleler neticesinde bölge, İslâm Devleti'nin hâkimiyetine girmiştir. Transkripsiyon ve tahlilini yapılan Fütûhu'ş-Şâm Tercümesi isimli eser, bu mücadeleleri kapsamlı bir şekilde ihtiva etmektedir. Eser, Hz. Ebu Bekir Dönemi (632-634) irtidat hadiselerinin kısa biçimde anlatımı ile başlayıp Hz. Ömer Dönemi'nde (634-644) vuku bulan Yermük Savaşı'nın (636) bir bölümünün nakledilmesi ile sona ermektedir. Tarihî kaynak olarak önem taşıyan el yazmalarından biri olan Fütûhu'ş-Şâm'ın, Abdüssamed Diyarbekrî'nin tercümesi dışında bazı tercümeleri ve bu tercümeler üzerinde yapılmış çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalar ve tercümeler tez kapsamında değerlendirilmiştir. Müellifi Abdüssamed Diyarbekrî olan ve tez çalışmasının temelini oluşturan mevcut el yazması eserin ise tarih araştırmalarına uygun bir biçimde üzerinde durulmamış olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle ilk olarak eserin transkripsiyonu yapılmıştır. Eser içinde geçen Arapça yazılmış âyet, hadis, dua, şiir ve beyitler transkrip edilerek, gerekli açıklamalar dipnotta verilmiştir. Fütûhu'ş-Şâm Tercümesi'nin fizikî özellikleri, eserin dili, edebî yapısı, tarihî bir kaynak olarak niteliği, dönem hakkında bilgi veren diğer ana kaynaklar, araştırma inceleme eserleri ile karşılaştırılarak tahlil edilmeye çalışılmıştır.
The aim of this thesis is a transcription and analysis of the famous manuscript work, Futûhu's-Sâm Tercumesi by the author Abdussamed b. Seyyid Ali b. Davud ed-Diyarbekrî. The Futûhu's-Sâm Tercumesi existing of 263 pages has occured with the Abdussamed Diyarbekrî's Ottoman Turkic translation of the first volume of Arabic manuscript, Fütûhu's-Sam which was attributed to Ebu Abdîllah Muhammed b. Omer b. el-Vâkidî (ö.207/823). Diyarbekrî, made some additions of the work which was attributed to el-Vâkidî. His contributions were mainly to the section in the which the author briefly mentions the apostasy movements during the reign Hz. Ebu Bekir. Apart from these attachments, the manuscript was originally translated adhering to it. The conquests of Sam in terms of Islamic Futûhât are very important. The Prophet Hz. Muhammed planned to send an army to Sam before his death, but he could not achieve this goal because of his illness. When Hz. Ebu Bekir became a caliph, he corrected the internal confusion and provided stability. For the same purpose, he gathered an army and send it to Sam. After the death of Hz. Ebu Bekir, Caliph Omer went on with this. In this period, after wars with the Byzantine Empire that controlled a large part of Sam region, the region was dominated by Muslims. Futûhu's-Sâm Tercumesi, which we will discuss in this work, also conveys these struggles. The work begins with the narration of the apostate events during Hz. Ebu Bekir period (632-634) and ends with the part of Yermuk Battle (636) that took place in the Hz. Omer Period (634-644). There are some translations besides the translation of Abdussamed Diyarbekrî, and studies on these translations about the Futûhu's-Sâm which is one of the important manuscripts as a historical source. These studies were evaluated within the scope of this Master's Thesis. It was realized that this manuscript, which is authored by Abdussamed Diyarbekrî and which forms the basis of the present thesis, had not yet received the necessary scholary attention. For this reason, the transcription of the work was first achieved. The verses, hadiths, prayers, poems and couplets written in Arabic in the work were transcribed to the Latin alphabet and the necessary opening remarks were given as footnotes. The physical characteristics of the transliteration, the language of the work, its literary structure, its character as a historical source, other main sources giving information about the period were tried to be analyzed by comparing them with the research studies.
