Edebî eserde kodlanan kolektif bilinç dışı unsurları belirlemeyi hedefleyen arketipsel
eleştiri, Carl Gustav Jung tarafından şekillendirilmiştir. Yazar ya da şair, ortak/kolektif
bilinç dışında yer alan arketiplere seslendiğinde bireysellikten evrenselliğe
uzanabilmektedir. Cumhuriyet dönemi şairlerinden olan Asaf Hâlet Çelebi; Budizm, Eski
Doğu inançları, tasavvuf ve Türk divan edebiyatı geleneğine göndermelerde bulunarak
mistik bir anlayışla şiirlerini yazar. Masalsı bir atmosfere sahip olan şiirlerinde; bilinç
dışında yaşayan hayallerini, insan ruhunun ortak yanlarıyla kaynaştırarak ifade eder.
Şiirlerinde yer alan bilinç dışı izlerden birisi de, erkekteki dişil yön olarak tanımlanan
“anima” arketipidir. Bu çalışmada, Asaf Hâlet Çelebi’nin şiirlerinde anima arketipinin dışa vurumları araştırılmış ve elde edilen bulgular değerlendirilmiştir. Yapılan çalışma
sonucunda Jung’un, her bireyin ortak/kolektif bilinç dışında yer aldığını vurguladığı
arketiplerden olan anima arketipinin, Asaf Hâlet Çelebi’nin şiirlerinde de etkin bir şekilde
kullanıldığı görülmüştür. Böylece şairin arketiplerden yararlandığı, şiirleri sayesinde bilinç dışındakini bilinç düzeyine çıkarabildiği ve bireysellikten evrenselliğe uzanan köprüyü arketipler ile kurduğu sonucuna ulaşılmıştır.
The archetypal critic that aims to detect collective unconscious objects
coded in literal works is formed by Carl Gustav Jung. When author or poet used archetypes
of humanity, he/she may reach to universality from individuality. Asaf Hâlet Çelebi who is
one of Republic period poets, expresses his unconscious dreams by mixing common traces
of human soul in his poems that have epic atmosphere. One of the unconscious traces in his
poems is “anima” archetype that is defined as feminine side of male. In this study,
expressions of anima archetype in Asaf Hâlet Çelebi’s poems are surveyed and outcomes
are evaluated. The performed study have shown that anima archetype which has been
expressed by Jung as a common/collective unconscious archetype in every person is widely
seen in Asaf Hâlet Çelebi’s poems. Therefore, it has been discovered that Poet benefited
from archetypes and outcomed the unconscious things to consciousness level. Once all the
obtained results of this study are evaluated, it is seen that the bridge from single personality
to universality can be formed by using archetypes in literal works.
