Türk tarihinin en eski yazılı metinlerinden birisi olan Orhon yazıtlarının Türk düşünce kültürü açısından
önemli bilgiler içeren ve felsefi açıdan yorumlama ve değerlendirme yapmaya olanak sağlayan bir yapısı bulunmaktadır. Bu yapının felsefi açıdan dikkate değer konularının başında ise ideal yönetici olarak kağanın sahip
olduğu ya da olması gereken erdemler gelmektedir. Bu çerçevede Yazıtlarda yer alan ifadelerden yola çıkarak
İslam öncesi Türk siyaset felsefesinde etik-siyaset ilişkisinin göstergesi olarak kağanın erdemleri hakkında bir
değerlendirme yapmak olanaklıdır. Erdem kavramının özü itibarıyla bir ahlak felsefesi (etik) kavramı, kağan
olmanın ise yönetici kişiye işaret etmesi bakımından siyaset felsefesi çerçevesinde düşünülen bir kavram olması
nedeniyle kağanın erdemleri söz konusu olduğunda, yapılacak olan her felsefi değerlendirme ya da temellendirme, doğal olarak etik ile siyaset arasındaki bağlantıyı gözetmek durumundadır. Böylesine bir konuda felsefi
bir değerlendirme yapmak ise felsefe tarihinde bu anlayışın çerçevesini çizen ve literatürde ilk büyük sistem
filozofu olarak bilinen Platon’un düşüncelerini dikkate almayı zorunlu hale getirmektedir. Çünkü Platon’un
gerek erdem gerekse erdemin devletin ve özelinde yöneticinin niteliği olmasına ilişkin düşünceleri, bize sağlam
bir felsefi temel oluşturmaktadır. Dolayısıyla Orhon yazıtlarında çizilen ideal kağan portresinin hangi erdemlerle karakterize olduğunu ve İslam öncesi Türk siyaset felsefesinde etik-siyaset bağının nasıl düşünüldüğünü
ortaya çıkarmak olanaklı hâle gelecektir. Bu kapsamda bu çalışma, Orhon yazıtlarında kağanın erdemlerini Platon’a yoğun şekilde yapılan göndermelerle felsefi açıdan değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bunu yaparken Yazıtların Türkiye Türkçesi aktarmalarında yer alan ifadeler, çalışmanın konusu açısından incelenmiştir. Konuyla
ilgili ifadeler yorumlanmış ve ardından Platon’un düşüncelerine başvurularak benzerlik ve farklılıklara dayalı
bir şekilde felsefi değerlendirmeleri yapılmıştır. Bazı noktalarda da temeli sağlamlaştırmak adına başka filozofların düşüncelerine de zaman zaman başvurulmuştur. Böylelikle Orhon yazıtlarında kağanın ideal anlamda erdemli bir devlet yönetimini nasıl gerçekleştirebileceğini ve devletin iyi koşullarda nasıl varlığını devam ettirebileceğini göstermek istenmiştir. Çalışmada, Yazıtlarda kağana atfedilme olanağına sahip olan bilgelik, alplık,
özgecilik ve töreye bağlılık gibi erdemlerin bulunduğu görülmüş ve bu erdemlerin felsefi açıdan değerlendirmeleri Platon’a yapılan göndermelerle yapılmıştır. Kağanın erdemlerinin pratik yaşamda somut olarak gözlemlenebilen ya da kendilerini açığa vuran nitelikler olarak onun iyi bir karakter yapısına nasıl sahip olacağına
ilişkin bilgiler verdiği ve böylece iyi bir kağanı betimleyen erdemlerin aynı zamanda iyi bir devlet düzeninin de
zeminini oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır. Buna bağlı olarak Orhon yazıtlarında etik ve siyasetin koparılamaz
bir bağ ile birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğu gözlemlenmiştir. Orhon yazıtlarının İslam öncesi Türk siyaset felsefesi özelinde, birinci ağızdan dile getirilmiş, ağırlık yönü pratik tarafta olacak şekilde teori ve pratiği bir arada
barındıran düşüncelerden oluşan kendine özgü bir başyapıt olarak nitelendirmenin mümkün olduğu düşüncesine
varılmıştır.
The Orkhon Inscriptions, one of the oldest written texts of Turkish history, contain important information
about Turkish culture of thought and bear a structure which enables philosophical interpretation and evaluation.
Of the philosophically significant topics of this structure, the leading one is that of the virtues that khagan does
or should possess as the ideal ruler. Within this framework, it is possible to make an evaluation, on the basis of
the expressions occurring in the inscriptions, about khagan’s virtues as an indicator of the ethics-politics relation
in pre-Islamic Turkish political philosophy. Since virtue is essentially a concept of moral philosophy (ethics),
and the concept of being a khagan is naturally considered within the framework of political philosophy as itsignifies the idea of being a ruler, any philosophical assessment or justification to be made concerning the virtues
of the khagan must naturally take into consideration the relation between ethics and politics. Making a philosophical evaluation of such a subject obliges one to consider the thoughts of Plato, who is known in the literature
to be the first great system philosopher and to have originally framed the mentioned conception in the history
of philosophy. Because Plato's thoughts about virtue, and about virtue’s being a quality of the state and particularly of the ruler, provide us with a solid philosophical basis. Therefore, it would be possible to reveal what
virtues the ideal khagan portrait drawn in the Orkhon Inscriptions is characterized by and how the relation
between ethics and politics was thought in pre-Islamic Turkish political philosophy. In this context, this study
aims to philosophically evaluate the virtues of the khagan in the Orkhon Inscriptions with continual references
to Plato. This is done by analyzing the relevant expressions that occur in the translations of Orkhon Inscriptions
into Turkish from the viewpoint of the subject matter of the study. Expressions about the subject matter are
interpreted and then philosophical evaluations are made based on the similarities and differences by referring
to Plato's thoughts. At some points, reflections by some other philosophers are occasionally consulted to consolidate the basis. Thus, the aim is to show how the khagan could realize a virtuous state governance in the ideal
sense and how the state could maintain its existence under good conditions in the Orkhon Inscriptions. In the
study, it is observed that there are certain virtues such as wisdom, bravery, altruism and loyalty to custom which
are apt to be attributed to the khagan in the Inscriptions, and the philosophical evaluations of these virtues are
made with references to Plato. It is concluded that the virtues of the khagan as qualities which could be observed
concretely or which reveal themselves in practical life give information about how khagan is to have a good
character structure, and thus the virtues that describe a good khagan also form the basis of a good state order.
Accordingly, it is observed in the Orkhon Inscriptions that ethics and politics are tightly connected by an unbreakable bond. It is concluded that the Orkhon Inscriptions can be characterized within the particular context
of pre-Islamic Turkish political philosophy as an original masterpiece containing thoughts expressed firsthand
which cover both theory and practice together, with an emphasis on the practical.
