Alevîlik/Bektaşîlik konusunda sosyal bilimlerin sosyoloji, din, tarih,
edebiyat, sanat ve felsefe gibi çeşitli alanlarında birçok çalışma yapılmıştır.
Bu çalışmaların geneli Bektaşîliğin sosyolojik ya da siyasî boyutunun ortaya
konulması yönünde ilerlemiştir. Bu durum artan eser sayısına bağlı olarak
Alevîlik/Bektaşîlik hakkında bibliyografya çalışmalarına ağırlık verilmesi
gerekliliğini de beraberinde getirmiştir.
Bu yazıda, 1997-2018 yılları arasında Türk Dili ve Edebiyatı Ana
Bilim Dalında Bektaşîliğe mensup olduğu düşünülen şairler/yazarlarla
ilgili yapılmış, Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tez veri tabanında bulunan
yüksek lisans ve doktora tezleri incelenmiş, tezlerde kullanılan inceleme
yöntemleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Daha sonra da ileride hem
Bektaşîlik hakkında çalışma yapacaklara yardımcı olması hem de daha
önce oluşturulmuş Alevîlik/Bektaşîlik bibliyografyalarına ek olması maksadıyla tezlerin
künyeleri sıralanmıştır. Künyeler Apa 6 sistemine göre düzenlenmiştir.
Çalışmanın ana eksenini Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı altında Bektaşî olduğu
düşünülen şahsiyetler ve eserleriyle ilgili hazırlanmış tezlerin bibliyografyaları oluşturduğu
için farklı ana bilim dallarında yapılmış çalışmalar incelemeye dahil edilmemiştir.
İncelenen tezlerde, Bektaşîliğin farklı açılardan ele alındığı görülmüştür. Kimi
çalışmalar Bektaşî bir şairin/yazarın eserinin incelenmesinden ibaretken kimi çalışmalarda
ise Bektaşîliğin sosyo-kültürel yönü ele alınmıştır. Bunlardan başka Bektaşî şairlerin/
yazarların eserlerindeki kelime ve cümle çeşitlerinin incelendiği çalışmalar olduğu gibi
Bektaşî çevrede yetişmiş şairlerin/yazarların cönk ve mecmualarda yer alan eserlerinin
çeviri yazısının yapıldığı çalışmalar da bulunmaktadır.
Çalışmanın alt başlıkları Bektaşîlikle ilgili şahsiyetlerin eserlerinin incelenmesiyle
oluşturulan tezler, Bektaşîliği bir yerleşim yeri ile sınırlandıran tezler ve diğer çalışmalar
şeklinde belirlenmiştir. Bektaşî çevre tarafından yazılan eserlerle ilgili çalışmalara Bektaşî
şairlerin/yazarların meydana getirdiği müstakil çalışmalarla, cönkler ve mecmualar dahil
edilmiştir. İncelemeye esas alınan bölgede tespit edilen tasavvufî bir yapı olarak Alevîlik/
Bektaşîlik anlayışını ele alan çalışmalar ise Bektaşîliği bir yerleşim yeri ile sınırlandıran
çalışmalar başlığı altında değerlendirilmiştir.
Many studies in different fields of social sciences, such as sociology, religion, history,
art and philosophy, have been done on Alevism/Bektashism. Most of these studies have
progressed towards revealing the sociological or political dimension of Bektashism.
The increasing number of scientific works led to the need for bibliographical studies on
Alevism/Bektashism.
This paper analyses postgraduate theses available in the database of the Council
of Higher Education written in the department of Turkish language and literature on
poets/writers who are considered members of the Bektashi branch and gives a general
information about the methods used in theses. The particulars of theses are listed in
order to be helpful to those who will do studies on Bektashism in the future and to
be supplement to the previous bibliographies of Alevism/Bektashism. The analysis
does not include theses on Alevism done in different departments because the main
line of this paper are bibliographies of the theses written in the department of Turkish
language and literature on persons, members of the Bektashi branch, and their works.
Bibliographies are arranged according to Apa 6 system.
In the analysed theses, it occurs that Bektashism is discussed from different aspects.
While some theses consist of analysis of a Bektashi poet/writer’s work, some theses
discuss the socio-cultural aspect of Bektashism. In addition to these, there are theses
that analyse the words and sentence types in the Bektashi poets/writers’ works, as well as
the theses that include translations of the works of the poets/writers grown in Bektashi
environment.
The subheadings in the paper are as follows: Theses that analyse the works of persons
related to Bektashism, Theses that limit Bektashism to one place and Other theses. The
works created by Bektashi circles include “conk” and “mecmua” with the independent
works created by Bektashi poets/writers. The theses on Alevism/Bektashism as a Sufi
structure determined in the region that presents the basis of the analysis are evaluated
under the heading “Theses that limit Bektashism to one place”.
In verschiedenen Bereichen der Sozialwissenschaften wie Soziologie, Religion,
Geschichte, Literatur, Kunst und Philosophie wurden zahlreiche Studien über das Thema
Alevitentum-Bektaschitum verfasst. Im Allgemeinen entwickelten sich diese Studien
in Richtung der Hervorhebung der soziologischen oder der politischen Dimensionen
des Alevitentums. In Abhängigkeit von der gestiegenen Anzahl der veröffentlichten
Publikationen resultierte jedoch die Notwendigkeit, sich vermehrt auf die BibliografieStudien über das Alevitentum-Bektaschitum zu konzentrieren.
In dem vorliegenden Artikel wurden die Master- und Doktorarbeiten untersucht,
die sich in der Datenbank für wissenschaftliche Thesen des Hochschulrats der Türkei
befinden und die in den Jahren 1997 – 2018 im Fachbereich für Türkische Sprache
und Literatur über Dichter und Autoren verfasst wurden, von denen man denkt, dass
sie dem Bektaschi-Zweig zählen, wobei hier auch generelle Informationen über die
Untersuchungsmethoden gegeben wurden, die in den Thesen Anwendung fanden.
Später listete man die Bezeichnungen der Thesen auf, um denen, die in Zukunft über
das Bektaschitum arbeiten möchten, behilflich zu sein und diese auch in die zuvor
erstellte Bibliografie des Alevitentums-Bektaschitums als Anhang aufzunehmen. Da
sich die Hauptachse des Artikels aus Bibliografien über Thesen zusammensetzt, die im
Fachbereich für Türkische Sprache und Literatur über Persönlichkeiten und Werke erstellt
wurden, welche dem Zweig unter den Bektaschi zählen, wurden diverse Studien aus
verschiedenen Fachbereichen und Thesen, die in Zusammenhang mit dem Alevitentum
verfasst wurden, nicht in die Untersuchung einbezogen.
Die Untersuchung der Thesen zeigte, dass das Bektaschitum aus verschiedenen
Winkeln heraus analysiert wurde. Während einige Studien sich darauf beschränkten, das
Werk eines Bektaschi Dichters oder Autors zu untersuchen, befassten sich andere Studien
mit Darstellungen von sozio-kulturellen Aspekten des Bektaschitums. Darüber hinaus gibt
es Studien, in denen die Reichhaltigkeit von Wörtern und Satztypen in den Werken von
Bektaschi Dichtern und Schriftstellern untersucht wurde, daneben aber auch Studien, in
denen die Übersetzungswerke von Anthologien (cönk) und Sammlungen (mecmua) der
in einem Bektaschi-Umfeld sozialisiert Dichter und Schriftsteller veröffentlicht wurden. Die Untertitel der Arbeit wurden festgelegt in Form von Thesen über Untersuchungen
von Persönlichkeiten, die in Zusammenhang mit dem Bektaschitum stehen und mit
Thesen, die das Bektaschitum mit einer Ortschaft begrenzen sowie Thesen, die von
anderen Studien handeln. In die vom Bektaschi-Milieu geschaffenen Werke wurden
auch eigenständig verfasste Werke von Bektaschi Dichtern und Schriftstellern sowie
Anthologien (cönk) und Sammlungen (mecmua) einbezogen. Studien dagegen, die in
dem zugrunde gelegten Untersuchungsgebiet festgestellt wurden und welche aber
vom dem Bektaschitum-Alevitentum die Meinung haben, dass es sich hierbei um eine
Sufi-Struktur handelt, wurden unter dem Untertitel für jene Studien behandelt, die das
Bektaschitum mit einer Ortschaft begrenzen.
