Alevi inanç sisteminde ocak ve dedelik kurumu Alevi inanç örgütlenmesinin ana
organlarını oluşturmakta ve söz konusu sistem bu iki kurumun etrafında oluşturulmuş
halkalar şeklindeki yapılar sayesinde varlığını ve sürekliliğini sağlamaktadır. Alevi inanç
örgütlenmesinde hiyerarşinin en üstünde yer alan ocak kurumu, dedelik kurumu ile
varlığını sürdürmekte, dede-talip, dede-cem ritüeli bu sistemin ilkeleri etrafında
şekillenmektedir. Bu bağlamda karizmatik şahsiyetler etrafında teşekkül eden ve tarihsel ve
zihinsel süreç içinde kurum özelliği gösteren Alevi ocakları, Dedelik kurumuyla; Dedelik
kurumu ise hem kendi içerisinde oluşturduğu taliplik yapısıyla hem de cem ritüelleriyle
meşruiyetini somutlaştırmaktadır.
Alevi İnanç sistemi içerisinde yer alan Dedelik kurumunun menşei meselesi araştırıcılarca
etraflıca incelenmiş, Dedeliğin menşei meselesi çoğunlukla Türk inanç sistemi içerisinde din
adamı olduğu kabul edilen Kam/Şaman tipine bağlanmıştır. Yaklaşımın ana eksenini de
Dedelik ile Kamlık/Şamanlık kurumunun aynı biçimde kan esasıyla (irsiyet) babadan oğla
geçişi oluşturmuştur. Alevi inancına mensup dedeler ve talipler tarafından daha çok “seyitlik
makamı” ile ilişkili olarak ifade edilen Dedelik kurumu, kendini çoğunlukla kutsi bir kaynağa
bağlama ihtiyacından ortaya çıkmış ve meşruiyetini bu şekilde somutlaştırmak istemiştir.
Bütün bu yaklaşım tarzları Dedelik kurumuna sadece dini otorite olarak bakılmasından
kaynaklanmakta olup dedelerin dini otoritesi dışındaki idari ve hukuki otoritesinin göz ardı
edildiğini göstermektedir. Bu çalışmada Dedelik kurumuna dair yaklaşımlar, bu
yaklaşımların ana çerçevesi irdelenecek, idari, hukuksal ve dinsel yetkileri bağlamında
Dedelik kurumunun menşei meselesi yeniden ele alınacaktır.
In Alawite belief sistem, institutions of Ocak (Hearth) and Dedelik (Male Alawi
Leadership) constitute basic bodies of Alawite belief organization and these said system
maintaines its existance and continuity through structures in circles which were established
around these two institutions. Being in the highest rank in the hierarchy in Alawite belief organization, Ocak Institution continues its existance with Dedelik Institution, and rituals of
dede-talip (leader-disciple) and dede-cem (leader-gathering) take form around principles of
this system. In this context, Alawite ocaks (hearths) taking shape around charismatic
characters and showing institutional characteristic within historical&mental process
concretizes their legitimacy with Dedelik Institution and Dedelik Institution embodies its
legitimacy with both taliplik (discipleship) structure which Dedelik Institution has consituted
within itself and cem (gathering) rituals.
Origin problem of Dedelik Insitution which takes part within Alawite Belief system was
examined thoroughly by researches, and origin problem of dedelik was mostly attributed to
Kham/Shaman character whom is accepted to be a religious functionary within Turkish belief
system; and main frame of approach was explained by that Dedelik and
Khamness/Shamanhood institutions are heredity (blood-based)-originated. Rather, stated
regarding to ‘‘seyitlik (sayyidship) authority’’ by male Alawi leaders (dedeler) and disciples
(talipler) who are members of Alawite faith, Dedelik Institution had emerged from the need
connect itself to a sacred origin/source mostly and had wanted to embody its legitimacy in this
way. All these manners of approaching result from the fact that Dedelik Institution is looked as
religious authority only, and this shows that male Alawi leaders (dedeler)’ administrative and
legal authorities out of religious authority are disregarded. In this study, we scrutinize
approaches for Dedelik Institution with main frame of these approaches, and we re-address
origin problem of Dedelik Institution in the context of its administrative, legal and religious
authorities
