Kapadokya Bölgesi’nin Geç Antik Çağ’ına ilişkin yazılı belgeler günümüze ulaşmış olmakla birlikte, bu döneme ait arkeolojik kalıntı birkaç kent dışında yok denecek kadar azdır. Dönemin önemli şehirlerinden günümüze neredeyse hiçbir arkeolojik kalıntı ulaşmamıştır. Dönem kaynaklarından yola çıkılarak kentlerin Geç Antik Çağ’daki durumları hakkında bazı bilgiler edinilebilmektedir. Yapılan araştırmalar ile lokalizasyonu yapılabilen yerleşimler genel olarak köy bazen de kasaba ölçeğini geçmezler. Bu çalışmada Geç Antik Çağ’ın Anadolu’daki yerleşimlerinin durumları genel olarak ele alındıktan sonra, aynı dönemde Kapadokya’daki kent yerleşimleri incelenmiştir. Yerleşim yerlerinin tespitinde dönem kaynakları ve modern dönem çalışmalarından faydalanılmıştır. Kapadokya Bölgesi’nde bu döneme ait kalıntıların günümüze ulaştığı üç yerleşim yeri özellikle dikkat çekicidir. Bunlardan Mokissos ve Tyana kent statüsüne sahip, başkentlik yapmış yerleşim yerleriyken, Sobesos daha küçük ölçekli bir piskoposluk merkezidir. Özellikle Kemerhisar’da (Tyana) gerçekleştirilen kazılar ile Helvadere (Mokissos) ve Şahinefendi’de (Sobesos) gerçekleştirilecek arkeolojik kazı çalışmaları bölgenin Geç Antik Çağ yerleşimleri hakkında daha detaylı bilgi edinilmesinde önemli bir rol oynayacaktır. Çalışma Kapadokya’ya has bir kurum olan “Comes Domorum Per Cappadociam” ın anlaşılmasında bir ön çalışma olarak düşünülmüştür.
Written documents about the Late Antiquity of the Cappadocia Region have reached the present day, however, the archaeological remains of this period are almost non-existent except for a few cities. Almost no archaeological remains have survived from the important cities of the period. Based on the period sources, some information can be obtained about the city status in the Late Antiquity. The settlements that can be localized with the researches generally do not exceed the village scale and sometimes the town scale. In this study, after the situations of the settlements in Anatolia of Late Antiquity were discussed in general, the city settlements in Cappadocia in the same period were analyzed. Period resources and contemporary studies were utilized for in identifying settlements. Three settlements in the Cappadocia region, where the remains of this period have reached the present day, are particularly striking. Of these, Mokissos and Tyana are the capital settlements with city status, while Sobesos is a smaller-scale bishopric center. Especially, the excavations in Kemerhisar (Tyana) and the archaeological excavations to be carried out in Helvadere (Mokissos) and Şahinefendi (Sobesos) will play an important role in obtaining more detailed information about the Late Antique settlements of the region. The study was considered as a preliminary study in understanding "Comes Domorum Per Cappadociam," an institution unique to Cappadocia.
