Nevşehir efsaneleri üzerine bir araştırma: İnceleme-metinler

Abstract

Nevşehir, çeşitli dinlerin ve kültürlerin buluştuğu önemli merkezlerden biridir. Bu coğrafya yüzyıllardır hem toplumsal hem de kültürel açıdan önemli olaylara sahne olmuştur. Bunun sonucu olarak da sahip olduğu sözlü ve yazılı edebiyat geleneği, sözlü kültür ürünleri oldukça zengin bir görünüm arz etmektedir. Bu kültürel birikimi yansıtan türlerin başında gelen efsaneler, Nevşehir yöresinin inanç ve düşünüş sistemini ve buna bağlı davranış kalıplarını ortaya koymaktadır. Çalışmamızın Giriş kısmında, efsanelerin teşekkül ettiği Nevşehir?in coğrafi yapısı ve tarihi hakkında kısa bilgi verilmiştir. Birinci bölümde ilk olarak efsanenin ?tanım? ve ?tasnif? sorunu üzerinde durulmuştur. Batı?da ve Türkiye?de efsane türü hakkında ileri sürülen görüşler ele alınarak yapılmış olan efsane tanımları ?yapı?, ?konu? ve ?işlev? bakımından değerlendirilmiştir. Daha sonra ise, Batı?da ve Türkiye?de yapılmış efsane tasnifleri incelenmiş ve elimizdeki efsane metinlerinden hareketle Nevşehir efsaneleri konularına göre tasnif edilmiştir. İkinci bölümde 164 efsaneden hareketle, Nevşehir halkının tabiata, insana, inanca, mekâna ve kutsala bakış açısı ortaya konulmaya çalışılmış ve bu bağlamda ele alınan efsane metinlerinin temelde, mitolojik, dinî, tarihî, sosyal hayat ve geleneklerle ilgili unsurlar içerdiği tespit edilerek, bu metinler muhteva özellikleri bakımından dört başlık altında incelenmiştir. Ayrıca; Nevşehir efsaneleri yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden de değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde ise çoğunluğu kaynak kişilerle görüşülerek derlenmiş olan, bir kısmı da çeşitli yazılı kaynaklardan tespit edilen 164 efsane metnine yer verilmiştir. Sonuç kısmında, çalışmanın diğer bölüm ve kısımlarında yapılan tespitler, elde edilen bulgular ve sonuçlar toplu olarak değerlendirilmiştir. Çalışma sözlü ve yazılı kaynaklarla tamamlanmıştır.

Nevşehir is one of the important center in which various religions and cultures come together. This geography have witnesses the important scenes in terms of both cultural and social for centuries. As a consequence of these, tradition of oral and written literature it had, oral cultural artifacts present a quite rich scene. Legends, leading the genres which reflect the cultural savings, exhibit the belief and thought system of region of Nevşehir and in parallel with customs. In the introduction of our work, a brief information has been given about topography and history of Nevşehir which consist of legends. In the first part, first of all it has been laid stress on the ?description? and ?classification? problem of the legends. The descriptions of legend which has been done dealing with the comments about legend genre in Western and Turkey have been utilized in terms of ?structure? , ?topic? and ?function?. Then legend classifications which have been made in Western and Turkey have been examined and Nevşehir legends have been classified by their subjects with reference to legend texts we have. In the second part, with reference to 164 legends, it has been tried to be manifested the viewpoint of people have lived in Nevşehir about the nature, human, religion, place and holy and thereby it has been detected that in this context dealing with legend texts basically included elements related to mythological, religious, historical, social life and traditions, these texts have been analysed in four topic interms of characteristics of content. Nevşehir legends have been also utilized for structural and functional characteristics. In the third part, 164 legends has been included most of which have been compiled by discussing with weld people and some part of which were determined from various written sources. In the conclusion part, the determinations which were made in the other parts and branches of work, the determinations and outcomes which were obtained have been evaluated collectively. The work has been completed with oral and written sources.