Irak-Erbil yöresi mezar kültürü

Abstract

Irak, tarihi süreçte Türk kültürü ve edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Özellikle Selçuklular ve Osmanlılar döneminde önemli kültür ve sanat merkezlerinden biri olan Erbil, günümüzde de Türkmen nüfusunun yoğun olarak yaşadığı bir coğrafyadır. İnsan hayatının üç önemli evresinden birini oluşturan ölüm ve bu çerçevedeki inanış ve uygulamalar ise Erbil yöresinde hala varlığını sürdürmektedir. "Irak- Erbil Yöresi Mezar Kültürü" isimli çalışmamızda, Erbil ve çevresinde halkın "ölüm" olayına bakışı, ölümden kaçınmaya dönük pratikleri, ölüm sırası ve sonrasına ait inanış ve uygulamaları; Erbil yöresindeki mezarlıklar, mezar şekilleri, mezar taşları, türbeler ve bunların etrafında oluşan pratikler hakkında bilgi verilmiştir. Erbil yöresi ölüm adetleri ve mezar kültürüne ilişkin unsurlar değerlendirilirken, bunların eski Türk inanç ve düşünce sistemiyle ilişkisi ve Anadolu sahası ile benzerlikleri üzerinde de durulmuştur. Sonuçta, Türk kültürünün temel yapı taşlarından birini oluşturan kutsal mekanların Erbil yöresinde büyük önem taşıdığı; bunların eski Türk inançlarının izlerini taşıyan "atalar kültü" ve atalar kültünün İslamiyetle yoğrulması sonucu oluşmuş "veli veya evliya" inancına bağlı olarak çeşitli işlevlere sahip olduğu; bu mekanların insanları bir araya getirerek millî ve dinî kimliği koruma ve sürdürmede önemli bir rol üstlendiği tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda ise yararlanılan sözlü ve yazılı kaynaklara; mezarlık, türbe ve bunlar etrafında oluşan inanış ve ritüellere ilişkin fotoğraflara yer verilmiştir.

Iraqhas a significant place in Turkic culture and literature throughout historical process. Being one of important culture and art centers during periods of Seljuqs Ottomans in particular, Erbil is a geography where the Turkmen (also said as Turcoman or Turkomen) population has been densely living in our present time, as well. The death constituting one of three important phases of human life, and beliefs and practises in this scope are still continuing their existence in Erbil region. In our study entitled "Grave Culture of Iraq-Erbil, we informed about the folk's outlook on ''the death'' event in and around Erbil, practices for avoiding the death, and beliefs and practisesbelonging to during-and-after-the death; cemeteries in Erbil region, grave shapes, grave stones, tombs, practices which occurred around of these. While considering issues on the death customs and grave culture of Erbil region, we also dwelled on relationship of these with old Turkic belief and thinking system, and similarities with Anatolia area. In conclusion, we identified that sacred spaces, constituting one of keystones of Turkic culture, of a great important place in Erbil region; that these have various functions based on the belief of ''ancestors cult'' which bears traces of old Turkic beliefs, and of ''wali or saint''which occurred as a result ofbeing kneaded ancestors cult by Islamism; and that these spaces (places) play an important role in protecting and maintaining national and religious identification by bringing people together. In the end of the study, we included verbal and written sources which were used; and photographs on cemeteries, tombs, and beliefs and rituals occurring around these