Metinlerarası ilişkilerle çok sesli bir Peyami Safa romanı: Yalnızız

Abstract

Peyami Safa (1899-1961) hemen her alanda kaleme aldıklarıyla Türk edebiyatının ve düşünce hayatının en üretken yazarlarından biri olarak kabul edilmektedir. Onun roman, hikâye, fıkra, röportaj, deneme, biyografi ve eleştiri gibi birçok türde, bunun yanı sıra edebiyat, dil, müzik, siyaset, felsefe, sosyoloji, psikoloji ve tıp gibi farklı alanlarda yazdıkları geniş ve çok renkli bir konu yelpazesi sunmaktadır. Bu çeşitliliğin yazarın romanlarına da yansıdığı görülmektedir. Buna rağmen Safa?nın kaynakları hakkında akademik bir çalışma bulunmamaktadır. Bu durum, onun yazarlığının ve üslubunun anlaşılması açısından bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır. Bu tezde, Safa hakkında yapılan çalışmalardaki söz konusu eksikliği gidermek amacıyla, eleştirmenlerce yazarın en yetkin yapıtı kabul edilen Yalnızız (1951) romanı metinlerarası ilişkiler kuramı bakımından incelenmiştir. Bu doğrultuda, öncelikle, Antik Çağ?dan bugüne değişen metin algısı tartışılmış ve Bahtin, Kristeva, Barthes, Genette ve Rifatterre gibi kuramcıların görüşleri çerçevesinde metinlerarası ilişkiler kuramının temel ilke ve yöntemleri irdelenmiştir. Daha sonra Yalnızız?ın kurgusunda rol oynayan metinler incelenmiştir. Bu noktada dünya edebiyatından Proust, Rilke, Sofokles, Corneille ve Moliere, Türk edebiyatından da Ahmet Haşim, Tevfik Fikret ve Namık Kemal gibi yazarların farklı edebî türlerdeki metinlerinin Yalnızız?daki karakter kurgulaması ve olay örgüsü üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Bu gözlemler ışığında romanın metinlerarası kaynakları ortaya konulmuş ve Safa?nın kurmaca tekniği, metinlerarasılık bağlamında yeniden yorumlanmıştır. Böylece yapıtın çok türlü özelliği gösterilmiş ve çok sesli yapısı vurgulanmıştır. Elde edilen bulgulara dayanarak metinlerarası ilişkilerin, başka bir deyişle metinlerin yeniden yazılması olgusunun Peyami Safa?nın yazı estetiğinin temel niteliklerinden biri olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcükler: metinlerarasılık, karşılaştırmalı edebiyat, yeniden yazma, alıntı, öykünme, katman yazı.

Peyami Safa(1899-1961) can be accepted as one of the most productive authors of Turkish literature and intellectual life. His writings span through many genres such as novel, story, anecdote, interview, essay, biography and criticism and present a wide and colorful range in topic such as literature, language, music, politics, philosophy, sociology, psychology and medicine. It is seen that this diversity is reflected on his novels. Nonetheless, there is no academic study done about Safa?s sources. This situation creates a deficiency in understanding Safa?s authorship and style. In this thesis, his novel Yalnızız, which is accepted as his most competent novel by critics, is investigated within the scope of intertextual relations theory in order to compensate for said lacking in studies about Safa?s work. For this purpose, perception of text, which has been changed through ancient times, and basic principles and methods of intertextuality theory are examined in the light of the views of theorists like Bahtin, Kristeva, Barthes, Genette ve Rifatterre. Then, texts that have a role in the fiction of Yalnızız are evaluated. Accordingly, It is observed that different styled texts by world-wide authors like Proust, Rilke, Sophocles, Corneille, and Molière and Turkish authors such as Ahmet Haşim, Tevfik Fikret and Namık Kemal affect character fictionalizing and plot line of Yalnızız. In summary, it is observed that the novel Yalnızız is mostly constituted by rewriting different texts put in new contexts. Therefore, poly-generic feature of the piece is demonstrated and polyphonic structure is emphasized. Accordingly, intertextual sources of Peyami Safa are demonstrated and fiction technique is re-interpreted in context of intertextuality. In this respect, it is concluded that the use of intertextuality, in other words phenomenon of rewriting texts, is one of the basic features of Safa?s writing aesthetics. Keywords: intertextuality, comparative literature, quotation, pastiche, palimpsest.