Kıssa-i Hurûc-kerden-i Mâlik Ecdâr b. Hâris (İnceleme-metin)

Abstract

Bu çalışma, Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan destanların, toplumun İslamiyet'e geçişiyle birlikte evrilip tip, motif yapısı ve mitolojik özelliklerini büyük ölçüde muhafaza ederek vücuda getirdiği menȃkıb-nȃmelerden Kıssa-i Hurûc-kerden-i Mȃlik Ecdȃr b. Hȃris'in transkripsiyonunu ve incelemesini ihtiva etmektedir. Destanların devamı mahiyetindeki menȃkıb-nȃmeler üsluplarının benzerliği ve birbirini haber vermeleri açısından sahanın bilim adamları tarafından bir silsileye tabi tutulmuşlardır. Genel kabul gören bu silsilenin birer unsuru olan menȃkıb-nȃmeler; Hz. Ali Cenk-nȃmeleri, Hamza-nȃme, Müseyyeb-nȃme, Ebȃ Müslim-nȃme, Battal-nȃme, Danişmend-nȃme ve Saltık-nȃme şeklinde sıralanmaktadır. Bu silsilenin bazı halkalarının eksik olduğu bilim adamlarınca dile getirilmiştir. Çalışmamızda Kıssa-i Hurûc-kerden-i Mȃlik Ecdȃr b. Hȃris, söz konusu menȃkıb-nȃmelerle kıyaslanarak yeri ve önemi belirlenmiş, menȃkıb-nȃmeler işledikleri konu ve yapı olarak yeniden ele alınmış netice olarak tez konumuz olan eserin bu halkanın önemli bir boşluğunu dolduran mühim bir menȃkıb-nȃme olduğu ortaya çıkmıştır. Üç bölüm halinde tertiplenen bu çalışmanın birinci bölümünde eserin müellifi, alt bölümleri, kaynakları ve ravilerinden bahsedilmektedir. Eser hakkında en önemli meselelerden birisi müellifinin kim olduğu hakkındadır. Yazma eserin bulunduğu kütüphanenin katalog kaydında müellif olarak 1809 ölüm tarihli Şevkî b. Abdullâh geçmektedir. Eserde yer alan manzum kısımlarda da yine Şevkî mahlası düşülmüştür. Araştırmalar neticesinde Şevkî ve bu eseri hakkında kayda değer bir bilgi bulunamamıştır. Biyografik ve bibliyografik kaynaklarda geçen aynı mahlaslı şairler/nasirler derlenerek incelenmiş, verilen bilgilerden hareketle müellifin kimliği tespit edilmeye çalışılmışsa net bir bilgiye ulaşılamamıştır. Aynı mahlası kullanan şairlerin/nasirlerin eserlerinin özellikleri ve bu eserlerin dil ve üslup özellikleri Kıssa-i Mâlik Ecdâr b. Hâris ile kıyaslanarak tezimize konu olan Şevkî hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur. Çalışmamızın ikinci bölümünde eserin tahlili yapılmış, dil ve anlatım özellikleri örneklerle açıklanmıştır. Son bölümde ise eserin nüsha tavsifi ve nüsha özellikleri yanında metinde dikkat çeken yazılış hususiyetleri ile metnin kuruluşunda izlenen yöntemler sıralanıp eserin transkripsiyonlu metni hazırlanmıştır. Son olarak elde edilen çıkarımlar açıklanıp özel isimler diziniyle çalışmamız tamamlanmıştır.

This study contains transcription and examination of Kissa-i Hurûc Kordan-i Mȃlik Ajdȃr bin Al-Hȃrith, one of hagiographies, generated by legends which have an important place in Turkish culture, evolving with transition of the society to Islam, and maintaining greatly their types, motif structures and mythological features. Hagiographies, in the nature of continuation of legends, were subjected to a sequence by scientists of the field in terms of similarity of their styles and of informing each other. Hagiographies, an element of commonly-held this sequence, are put in order as Hz. Ali cenknȃme's, Hamza-nȃme, Müseyyeb-nȃme, Ebȃ Müslim-nȃme, Battal-nȃme, Danişmend-nȃme and Saltık-nȃme. Lack of some rings of this sequence was mentioned by scientists. In our study, we determined place and importance of Kissa-i Hurûc Kordan-i Mȃlik Ajdȃr bin Al-Hȃrith by comparing it with the said hagiographies; readdressed hagiographies in terms of the subject they treated and the structure; and eventually we revealed the work, subject of our thesis, is an important hagiography that fills a significant gap of this ring. In first chapter of this study which were arranged in three chapters, we mentioned author, sub-chapters, sources and narrators of the work. One of the most important issues on the work is about who is author of the work. As author, tha nâme of Şevkî b. Abdullâh with date of death of 1809 is mentioned in catalogue record of library at which the manuscript is present. Again, pen nâme of Şevkî was written down in verse sections in the work, as well. As a result of researches, no considerable information on Şevki and this work was founded. Poets/prosists with same pen nâme whom were mentioned in biographic and bibliographic sources were examined. However author's identity was tried to determine based on the given information, no clear information was yet reached. We made inferences on Şevkî, who is subject of our thesis, by comparing features of works by poets/prosists who used the same pen nâme, and linguistic ans stylistic features of these works with Kissa-i Hurûc Kordan-i Mȃlik Ajdȃr bin Al-Hȃrith. In the second chapter of our study, we made an analysis of the work, and explained its linguistic and expressive features with examples. In the final section of the study, we prepared the transcripted text of the work, by rhyming off the wording features which draw attention in the text, and methods which were followed in formation of the text as well as the copy description and copy characteristics. Ultimately, inferences obtained were explained, and our study was completed by index of proper nâmes.