Türkiye'nin enerji politikaları (1923-1980)

Abstract

Enerji, 18. yüzyıldan itibaren dünya siyasetinde etkiye sahip olmaya başlamıştır. Sanayi İnkılabının ardından ortaya çıkan savaşların temel sebeplerinden biri, değeri artan enerji kaynaklarını ele geçirmek olmuş, bu da devletlerin politikalarını daha çok enerjiye göre şekillendirmelerine sebep vermiştir. Osmanlı Devleti döneminde özel şirketlere imtiyazlar verilmesi dışında bir enerji politikası geliştirilememiştir. Cumhuriyetin ilanı ile birlikte enerji politikaları her dönem için belirli bir plan çerçevesinde gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında özellikle kömür madeni etrafında şekillenen enerji politikasında devletçilik ilkesi benimsenmiş, buna ek olarak özel şirketler de yapılan teşvik kanunları ile desteklenmiştir. II. Dünya Savaşı'ndan sonra liberal ekonomi modeline geçiş sürecinden enerji politikaları da etkilenmiştir. Devlet enerji politikalarının yine merkezinde olmakla birlikte yabancı özel işletmeler de enerji üretiminde kendini göstermeye başlamıştır. Takip eden dönemde enerji ile ilgili yeni kanunlar yapılmış, yeni kurumlar oluşturulmuştur. 1960 yılından sonra planlı kalkınma modeli benimsenmiş ve bu durum enerji politikalarının da 5'er yıllık süreçler ile belirlenmesini sağlamıştır. Planlı kalkınma dönemlerinde enerji konusuna "madencilik" ve "enerji" başlıkları altında yer verilmiş, hedefler ve tahminler ortaya konulmuştur. Ancak 1960 yılından itibaren uygulanan planlı enerji politikalarında karşılaşılan en temel sorun ise siyasal istikrarsızlıklar olmuştur. Anahtar Kelimeler: Enerji, Politika, Petrol, Hidroelektrik, Kömür

Energy, from the 18th century, it started to have an impact on world politics. One of the main reasons for the wars that emerged after the Industrial Revolution was to seize the increasing energy resources, this caused states to shape their policies according to energy. Apart from giving privileges to private companies during the Ottoman State, a energy policy could not be developed. With the declaration of the Republic, energy policies were tried to be carried out within the framework a certain plan for each period. In the first years of the Republic, the principle of statism was adopted especially in the energy policy formed around the coal mine, ın addition, private companies are supported by incentive laws. Energy policies were also affected by the transition to the liberal economy model after World War II. Although the state is still at the center of energy policies, foreign private enterprises have started to show themselves in energy production. In the following period, new laws on energy were made and new institutions were created. Planned development model has been adopted after 1960 and this has enabled energy policies to be determined through 5-year processes. During the planned development periods, the issue of energy was included under the headings of "mining" and "energy", goals and forecasts are laid out. However, the main problem encountered in planned energy policies implemented since 1960 was political instability. Key Words: Energy, Politics, Oil, Hydroelectric, Coal