Sözlü kültürden yazılı kültüre: Dede Korkut'un soy kökü ve ailesi üzerine bazı tespitler

Abstract

Dede Korkut’un soy kökü ile yazılı ve sözlü kaynaklarda geçen bilgiler, Dede Korkut’un yaşadığı düşünülen dönemde Kaŋlı-Kıpçak (Türk Hanlığı) hâkimiyetinin olduğu yönündeki bilgileri desteklemektedir. Elde edilen verilerden hareketle kabul edilmektedir ki Korkut’un soy kökü baba tarafından Kaŋlı / Oğuz Türklerine dayanır. Dede Korkut kitabının baş tarafında yer alan bilgiler (Bayat boyundan olduğu) de bu görüşü doğrulamaktadır. Dede Korkut’un anne tarafından soy kökünün Kıpçak Türklerine dayandırılması da Kaŋlı-Kıpçak (Türk Hanlığı) döneminde Oğuz ve Kıpçak Türklerinin birlikte yaşadıkları gerçeğini desteklemektedir. Bir Oğuz Türkü ile bir Kıpçak Türkü arasındaki evlilik tabiidir. Dede Korkut anlatılarının daha çok Oğuz ve Kıpçak Türkleri arasında yayılması da bundan kaynaklanmış olmalıdır. Dede Korkut’un annesi ve karısı ile ilgili olarak anlatılan peri/ dev kızı oldukları yönündeki anlatılar ise efsanedir. Zaten Korkut’un ailesi ile ilgili bilgiler çoğunlukla sözlü iletişim ortamlarında derlenen mit kaynaklı efsane ve rivayetlere dayanmaktadır. Korkut Ata’nın soy kökü ve ailesi hakkında anlatılan ef saneler, ne kadar gerçeğimsi unsurlar taşırsa taşısın, bu efsane lerde geçen bilgileri tarihî gerçek olarak kabul etmek elbette doğru değildir. Ancak bu bilgileri sözlü tarih ve edebî metin iliş kileri bağlamında değerlendirmek, başka verilerle bilgileri de tarihî gerçeğin edebî ürüne yansıması olarak kabul etmek doğru olacaktır. Yazılı kaynaklarda geçen bilgiler, sözlü kaynaklarda çeşitlenmektedir. Bugün farklı Türk boylarının Dede Korkut’u benimsemeleri, sahiplenmeleri ve Dede Korkut’a ortak çıkmaları, anonim kültürün belirgin özelliklerindendir. Korkut Ata, pek çok yerde mezarı veya makamı bulunan ve Dede Korkut kitabına geçen boylardan başka adına bağlanan mit, efsane, masal, hikâye gibi değişik anlatıları da geniş bir coğrafyada anlatılan ortak bir anlatı tipine dönüşmüştür. Nitekim Dede Korkut’un Ak Ene / Ak Ana (Türeyiş), Köroğlu, Oğuz Kağan gibi destan / anlatı kahramanlarıyla akrabalık bağına değinen mit kökenli efsaneler anlatılması Dede Korkut / Korkut Ata’nın da bir anlatı tipine dönüştüğünü gösterir.

Oral history and oral literature relations have an important place in the formation and development of epics. For this reason, it is necessary to consider the historical information in the epics cautiously. Historical events, historical figures and place names in epics may have undergone various changes during the formation and development process of epics. Historical events adorned with elements of oral literature such as various myths, legends and fairy tales can be told by adapting them according to the time and place in which the epic is told and/or written. If the adaptability and diversification features of oral history and oral literature products are ignored, evaluations about the information in the texts may mislead researchers. Despite this, epics maintain their feature of being an important source of information in studies about historical events and historical figures for which there is not enough information and documents. Among the most important sources of information about research on Turkish history are the Oguznames. Dede Korkut manuscripts have a special place among the Oğuznames. Apart from the Dede Korkut manuscripts, there are also various myths, legends, tales and story-specific narratives related to Dede Korkut. If we accept Dede Korkut and the epic heroes in the stories in the Dede Korkut manuscripts as personalities who lived in history, we will have to search for informationabout them from written and oral cultural sources. Although information about Dede Korkut's ancestry and family is rarely included in written sources, most of this information is based on literary products told within the oral culture tradition. Although other information and documents are needed to support the accuracy of this information, it is useful to evaluate the information from oral literature until new information and documents are found. In this research, it is aimed to gather the information in written and oral sources about Dede Korkut's ancestry and family (his mother, father, siblings -brother and sister-, wife and children) and to evaluate this information in terms of oral history.