İ‘râb olgusunu öğretme tekniği

Abstract

Diğer dillerde olduğu gibi Arap dilinin de temel birimi sözcüklerdir. İsim, fiil ve harflerden oluşan bu sözcükleri, anlamları açısından ele alan bilim dalı sözlüktür. Sözcükler, yapıları bakımından sarfın, cümle içerisinde dizilim ve konumları yönünden ise nahiv ilminin konusu olurlar. İstenen mesajı, estetik bir şekilde ortama uygun olarak karşı tarafa iletebilme yeteneği bakımından belâgat ilminin kapsamı alanına girerler. Duygu ve düşünceleri farklı üsluplarla dile getirebilme bakımından da sözcükler, beyân ilminin konusunu teşkil ederler. Cümle içerisinde yapılan takdim-tehir, hazif, icâz-itnâb vb. tasarım yönünden me‘ânî ilminin muhtevası olurlar. Şekilsel ve estetik güzellikler gibi yönlerini ortaya çıkartma açısından bedî‘ ilminin müştemilatı olurlar. Arapçanın da mensup olduğu Sâmî dil ailesine ait alfabelerde sesli harflerin büyük bir kısmı ve yardımcı fiiller bulunmazlar. Bu nedenle Arap dilinde metinlerin doğru okunabilmesi meşakkat haline dönüşmüştür. Bundan dolayı sözcüklerin cümle içerisinde bulundukları konumları gereğince son harflerinde oluşan değişim ve dönüşümü inceleyen i‘râb disiplinin geliştirilmesine gereksinim duyulmuştur. Nahiv ilminin eğitimi ve öğretimi boyunca ayrılmaz ikizi haline gelen i‘râb, Arap dilinde adeta yetenek ve uzmanlaşmanın göstergesi haline gelmiştir. Bu minvalde i‘râb, kullanım alanları genişleyerek tefsir, hadis, şiir ve düz yazıların anlaşılması için vazgeçilmez bir unsur olmuştur. Özellikle Kur’ân’ın iyi anlaşılması için başından sonunda kadar i‘râbını irdeleyen İ‘râbu’l-Kur’ân türünden müstakil tefsirler kaleme alınmıştır. Bunların en bilineni ise Zeccâc’ın (öl. 311/923), Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbuh isimli eseri olmuştur. Böylece ehemmiyet arz ettiği görünen i‘râb ilminin, doğru bir yöntemle öğretilmesi de son derece önemli olduğu görülmüştür. Bu kapsamda ülkemizde de günümüz öğrencilerin dikkatlerini çekerek kolay ve anlaşılır bir üslupla irap ilminin anlatılmasına ihtiyaç hasıl olduğu düşünülmüştür. Bu münasebetle günümüz hedef kitlesinin anlayış dünyasına münasip bir dil ve teknikle i‘râb olgusunun anlatılması amaçlanmıştır. Bu kapsamda i‘râb, binâ, mu‘rab ve mebni konuları kısaca aktarıldıktan sonra, sözcükler sayı açısından ele alınmıştır. Konunun anlaşılması için sırasıyla Arap dilinde Sözcükler, Sözcük Türleri, Sayı Açısından Sözcükler, Merfu, Mansûb, Mecrûr ve Meczûmlar anlatılmıştır. İ‘râbın göstergeleri hakkında gerekli bilgiler verildikten sonra, ana hatlarıyla i‘râb olgusunu öğretme tekniği hakkında önemli husus ve yöntemlere yer verilerek çalışma bitirilmiştir.