Özbek destanlarında kahramanlar ve tip özellikleri

Abstract

Epics are cultural treasures that reflect the feelings, thoughts and philosophies of a nation. The purpose of the thesis work is to examine the major epics of the Uzbeks which continue to exist in the Turkish world and to determine the characters that play a big a big part of the epics. By this means, the feelings and opinions of the Uzbek people will be analyzed in a better way. Erali and Şirali Epic, Melike Ayyar Epic, Ayçınar Epic, Huşkeldi ve Belagerdan, Rüstem Han Epic, Dalli ve Göroğlı Epic were studied in our thesis. Considering that these epics constitute an important part of the Uzbek epics, the data obtained from the studies contribute significantly to the Turkish world. After identifying the characteristics of the main heroes and featured heroes, the examination of the hero is made and his family, birth, struggles and characteristics are determined. This determination is applied to all epics. Thus, it is ensured that the heroes of the Uzbek Epics are examined with a general perspective. Storyline in epics are formed around the characters. Characters with positive and negative characteristics reveal the viewpoint of the societies to the life, and their personality. Therefore, bilge, alp, alperen, kadın, at, düşman are examined in characteristic topic at Uzbek epics. Positive and negative characters help to reveal the characteristics of Uzbek Turks and also the Turkish nation . The examination of the Central Heroic Characters according to the Heroic Pattern also provides a broader perspective on the Turkish World Epics and the Uzbek Epics in particular. As a result of review and evaluation, It was determined that Uzbek Epics are Major part of Turkish Culture and has great similarities with Turkish Epics about the tradition, lifestyle, content etc. Besides the similarities, the Uzbek Destan culture has its own specificity. Key Words: Uzbek Epics, Epic, Hero, Center Hero Type, Type.

Destanlar bir milletin duygularını, düşüncelerini, hayat felsefelerini yansıtan kültür hazineleridir. Tez çalışmasının amacı Türk dünyasında varlığını sürdüren Özbeklerin belli başlı destanları incelemek ve destanda yer alan tipleri tespit etmektir. Bu sayede Özbek halkının duygu ve düşünceleri, inanış ve hassasiyetleri daha iyi bir şekilde tahlil edilecektir. Tez çalışmamızda Erali ve Şirali Destanı, Melike Ayyar Destanı, Ayçınar Destanı, Huşkeldi ve Belagerdan, Rüstem Han Destanı, Dalli ve Göroğlı Destanı incelenmiştir. Bu destanların Özbek Destanları’nın önemli bir bölümünü teşkil ettiği düşünüldüğünde, çalışmalardan elde edilecek veriler Türk dünyasına önemli katkılar sağlar. Çalışmada asıl kahraman ve yardımcı kahramanların özellikleri tespit edildikten sonra, kahraman incelemesi yapılıp onun ailesi, doğumu, mücadeleleri ve özellikleri tespit edilir. Bu tespit tüm destanlara uygulanır. Böylece Özbek Destanları kahramanlarına genel bir bakış açısıyla yaklaşılması sağlanır. Destanlardaki olay örgüleri tipler etrafında meydana getirilmektedir. Olumlu ve olumsuz özellikler taşıyan tipler o destanı, meydana getiren toplumların dünyaya bakışlarını ve karakterini de ortaya koymaktadır. Bu sebeple Özbek destanlarında tip konusu içerisinde; bilge, alp, alperen, kadın, at, düşman tipleri incelenmeye alınır. Tespit edilen olumlu ve olumsuz tipler, özelde Özbek Türklerinin, genelde ise Türk milletinin karakteristik özelliklerini ortaya koymaya yardım eder. Merkezî Kahraman Tipinin Kahraman Kalıbına Göre İncelenmesi de genelde Türk Dünyası Destanları, özelde ise Özbek Destanları hakkında daha kapsamlı bir bakış açısına sahip olmayı sağlar. Yapılan inceleme ve değerlendirmeler neticesinde Özbek Destanları’nın Türk Dünyası kültürünün bir parçası olup; gelenek, görenek, yaşam tarzı, şekil ve muhteva anlamında Türkiye Türkleri’nin Destanları’yla büyük benzerlikler taşıdığı tespit edilmiştir. Bezerliklerin yanında Özbek Destan kültürü, kendi içinde özgünlük taşımaktadır.