Kırgız Türklerinin destancılık geleneğinde efsanevi Manasçılar ve Akınlar

Abstract

Kırgız Türkleri, Türk Dünyası coğrafyasında sözlü edebiyatı mütekamil derecesine erişmiş Türk boylarındandır. Bu nitelikleri sayesinde Kırgızlar, Manas gibi dünyanın en edebi ve en hacimli destanına sahip olmuşlardır. Kırgız Türkleri gelişmiş sözlü edebiyatları yanında tarihi süreç içinde çok farklı kültürlerle temas etmişler, bu kültürlerden çeşitli kavramlar alarak edebiyatlarını ve dillerini daha da zenginleştirmişlerdir. Böylece Kırgız Destan Edebiyatında aynı anlama gelecek birçok kavram türemiştir. Bu kavramların Kırgızların en başarılı olduğu destan türünde daha da zenginleştiği göze çarpmaktadır. Bu bağlamda Kırgız Destancılık geleneğinde destan anlamına gelen comok, dastan, epos gibi, destancı anlamında ırçı, akın, manasçı kavramları hâsıl olmuştur. Manasçı kavramının ortaya çıkmasıyla birlikte destancılar, Manasçı genel adı altında destanı yaratma ve söyleme yeteneklerine (Çoŋ, Çınıgı, Çala, Üyrönçük Manasçı), tarihi şahsiyet olup olmamalarına (Efsanevi ve Tarihi Manasçılar), söyleyici ve anlatıcı (yazıcı) olmalarına (Söyleyici ve Yazıcı Manasçılar) ve söyledikleri destanlara (Manasçı, Semeteyçi, Seytekçi) gibi adlar almışlardır. Bu makalede Kırgız Türkleri arasında Legendardık (Efsanevî) olarak bilenen ve Manas Destanı’nın ilk yaratıcıları olarak kabul edilen destancılar ele alınacaktır.

Kyrgyz Turks is one of the Turk tribes which has been reached to maturity degree of verbal literature in the geography of Turkish World. Due to this quality the Kyrgyz has had the most literary and most volume epos of world like Manas. The Kyrgyz Turks has contacted very different cultures within historic duration at the side of their advanced verbal literature, they have enriched own language and literature further getting various concepts from these culture. So al lot of concepts has been derived in the Kyrgyz Epos Literature as synonymous. It is clear that these concepts have enriched more in the most successfull kind of epos of Kyrgyz. In this context İn Kyrgyz Epic Tradition to be incurred like comok, dastan, epos meaning as epic; ırçı, akın, manasçı meaning epic teller. With appearace of concept of manasçı, destançı have taken name like as general under the name of manasçı creation of the epic and the ability to tell (çoŋ, çınıgı, çala, üyrönçük manasçı) if dastançı figure on historical or not (efsanevi ve tarihi manasçılar), telling and narrator (söyleyici ve yazıcı manasçılar) and telling epos (Manasçı, Semeteyçi, Seytekçi). In this article is under debate epos teller this have been known as Legendary (efsanevi) in Kyrgyz Turk and accepted as first creators of epos of Manas.