Uçhisar nüfus defterleri "(1518-1838) Tahrir ve Nüfus Defterleri'ne göre Osmanlı Kapadokyası'nda"

Abstract

Uçhisar denilince akıllara Kapadokya’nın eşsiz güzelliklerine sahip doğa harikası bir bölge gelmektedir. Bu doğa harikası bölge, bilhassa kalesinin muazzam yapısı ile yıllardır yurt içinden ve dışından milyonlarca turistin gezip gördüğü bir yer olmuştur. Turizmin bölgeye olan ilgiyi artırmasıyla birlikte çeşitli iş alanları da buna paralel artarak bölge hızla şenlenmiştir.

Uçhisar, yalnız son zamanlardaki turizme bağlı gelişmelerle değil, geçmişinde de bulunduğu konum itibariyle yaşanılan bir yer olmuştur. Burada öncelikle ele alınması gereken nokta Uçhisar Kalesi’dir. Harikulade doğal bir yapısı bulunan kale, hem Kapadokya’nın zirvesi olması açısından hem de bir uç cenapta bulunmasından dolayı dönemin devletleri ve beyliklerinin hedefi olmuştur. Kim bölgeyi ele geçirdiyse burada bir uç beyliği tesis etmiştir. Bölge, siyasi ve askeri manada ne kadar öneme sahipse Anadolu halkı tarafından da tercih edilerek uzun zamandan beri hızlı bir nüfus artış eğilimine girmiştir. Muşkara’yı Nevşehir yapan Damad-ı Şehriyarî İbrahim Paşa’nın iskân çalışmalarıyla Nevşehir, aşiretlerin yerleştiği bir saha haline gelirken, Uçhisar da bu faaliyetlerden etkilenerek sosyal yapısında önemli ilerlemeler sağlamıştır.

Bu çalışmada Uçhisar’ın nüfus yapılanması ile ilgili 1500’lü yıllardan itibaren günümüze kadar olan değişimleri ele almaya gayret gösterdik. Bu konuda öncelikli olarak Osmanlı dönemi tahrir ve nüfus defterlerini kullanarak Osmanlı zamanı Uçhisar insanını Cumhuriyet dönemiyle kıyaslayıp bir senteze ulaşmaya çalıştık. 1500’lü yıllarda yazılan tahrirlerde ve 1800’lü yıllarda yapılan nüfus sayımlarında bölgeye hangi aşiretlerin yerleştiği ve bölgede yaşayan insanların hangi meslekleri icra ettiği ve hangi lakabları kullandığı araştırılarak bir sosyo-kültürel bir çalışma ortaya çıkarıldı. Bu araştırmada Uçhisarla ilgili BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) kaynakları, Konya Vilayet Salnamesine göre yapılan çalışmalar, Cumhuriyetin ilanıyla birlikte günümüze kadar yapılan nüfus sayımları, TÜİK Arşivi ve bahsedilen dönemlerle ilgili çağdaş yazarların nüfusla ilgili yaptığı çalışmalardan yararlandık.