Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın romanlarının René Girard’ın “Üçgen Arzu Modeli” çerçevesinde incelenmesi

Abstract

1888 yılında Tercüman-ı Hakikat gazetesinde Şık adlı ilk romanı tefrika edilen Hüseyin Rahmi Gürpınar, roman türü ağırlıkta olmak üzere birçok eser kaleme almıştır. Doğal bir üsluba sahip olan yazar; gündelik hayattan sahneleri, mahalleli kadınların dedikodularını ve sosyal hayatın her kademesinde rastlanabilecek kişileri gerçekçi bir gözlem gücüyle anlatmıştır. Ahlaki değerlerin yozlaşmasına dair dikkatlere, batıl inançlara, alafrangalığın yansımalarına, geçim sıkıntısı içindeki insanların yaşadıklarına, kadın-erkek ilişkilerinde yaşanan sorunlara yer verdiği eserlerinde güldürü unsurunu ön plana almıştır. Yazarın roman türündeki tüm eserleri incelendiğinde, kadın-erkek ilişkilerine ağırlıklı olarak yer verdiği görülmektedir. Kişiler arasında evlilik içi ya da evlilik dışı yaşanan birlikteliklerde, René Girard’ın Romantik Yalan ve Romansal Hakikat: Edebî Yapıda Ben ve Öteki adlı eserinde belirttiği “üçgen arzu modeli”ne rastlanmaktadır. Üçgen arzu; arzulanan nesne, arzulayan özne ve arzunun dolayımlayıcısı şeklinde üç köşeli bir yapıya sahiptir. Öznenin nesneyle olan ilişkisinde üçüncü unsuru oluşturan dolayımlayıcı ya da rakip bir çeşit kışkırtıcıdır. Bu rolüyle özne ve nesneyi birbirine bağlayan arzuyu doğurur. Arzuyu ortaya çıkaran bu üçgen yapıda aşk ve kıskançlık ön plandadır. Bu çalışmada, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın tüm romanları içerisinde kadın-erkek ilişkilerine dair çıkarımların René Girard’ın çerçevesini çizdiği “üçgen arzu modeli”yle işlendiği beş roman tespit edilmiş ve incelenmiştir. Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Bir Sevda Denklemi (1899), Metres (1900), Tesadüf (1900), Tebessüm-i Elem (1923) ve Gönül Bir Yel Değirmenidir (1943) adlı romanları çalışmanın malzemesini oluşturmuştur. Yapılan çalışma sonucunda beş romanda da, üçgen arzunun köşelerini oluşturan özne, nesne ve dolayımlayıcıya yer verildiği görülmüştür. Özellikle bu yapı içerisinde yer alan dolayımlayıcı/rakip unsurunun, yazarın romanlarında özne ve nesne arasındaki dinamizmi nasıl sağladığı örneklendirilmiş ve elde edilen bulgular değerlendirilmiştir.