İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının savunması için yapılan istihkamlar ve torpil/mayın yerleştirme çalışmaları (1815-1915)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu Birinci Dünya Savaşı’nın çok öncesinde boğazların savunması amacıyla hem Çanakkale ve hem de İstanbul Boğazı’nın tahkimi için önlemler almıştır. Dönemin hükümetleri, İmparatorluğun güvenliği için İstanbul ve Çanakkale Boğazlarının iyi tahkim edilmesi gereğini önceden görmüştü. Özellikle Osmanlı Devleti’nin zayıflamaya başladığı ve İngiltere’nin Akdeniz hâkimiyetini ele geçirmesiyle boğazların savunması bilhassa önem kazandığı dikkatlerden kaçmamıştı. Bu sebeple daha Sultan III. Selim (1789-1807) zamanında bir Fransız subayın raporu doğrultusunda Çanakkale Boğazı’nın tahkim edilmesine karar verilmişti. 1806 tarihinde Rusya’yla savaş ihtimali ortaya çıkınca, tedbir amaçlı olarak İstanbul hükümeti, Çanakkale Boğazı’nın tahkimi için Feyzullah Efendi’yi görevlendirmiş; ancak onun gerekli tedbirleri almamasından dolayı İngiliz gemileri Çanakkale Boğazı’nı kolaylıkla geçmişti. Bunun üzerine Feyzullah Efendi de idam edilmişti. Aradan geçen zaman içinde boğazların önemi giderek artmış; Boğazların İmparatorluğun savunması için ne denli önemli olduğu daha iyi kavranmaya başlanmıştır. 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti’nin dış siyasetinde Almanya’nın ortaya çıkmasıyla durum değişmiştir. Şöyle ki, denizlere hâkim İngiltere’nin Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nı kolaylıkla işgal edeceği ve İstanbul önlerine geleceği endişesi, İstanbul ve özellikle Çanakkale Boğazı’nın savunmasını öncelikli hale getirmiştir. Osmanlı arşiv belgelerinden anlaşıldığı üzere büyük devletler arasındaki rekabet arttıkça boğazların savunmasına yönelik Osmanlı İmparatorluğu’nun çabaları da artmıştır. Birinci Dünya Savaşı’na doğru Osmanlı Devleti’nin dış politikası Almanya ekseni üzerine kurulmuştu. Bu yüzden Almanların desteğiyle Rusya’nın Akdeniz’e inmesini önlemek, İstanbul Boğazı’nı Akdeniz’den gelecek saldırılara karşı korumak ve Çanakkale Boğazı’nın savunması için yeni tabyalar yapılması ve var olanların güçlendirilmesi yoluna gidilmiştir. Hatta Boğazların savunulması için torpil/mayın teknolojisinden faydalanılarak Çanakkale ve İstanbul Boğazları’na mayın yerleştirilmiştir. Çanakkale Boğazı’na İstanbul Boğazı’ndan daha fazla önem verilmiştir. Bu gerekçeyle zaman zaman asker takviyesinde de bulunulmuş; Çanakkale’ye çevre şehirlerden, örneğin Tekirdağ’dan, asker getirilmiştir. Alman Goltz Paşa’ya Çanakkale Boğazı’nın haritası çizdirilmiş; uzmanlardan raporlar alınmış ve bu doğrultuda yeni birtakım savunma tedbirleri ihdas edilmiştir. Çanakkale Boğazı’nda haberleşmeyi sağlamak amacıyla da yeni telgraf hatları döşendiği gibi, mevcut olanlar da zaman zaman tamir edilmiştir. Anadolu yakasına torpil/mayın botları getirtilerek herhangi bir saldırıya karşı boğazın savunması kuvvetlendirilmeye çalışılmıştır.