Saha Türkçesinde fiillerin olumsuzluk çekiminde kullanılan ekler üzerine bir değerlendirme

Abstract

Saha Türkçesinde fiillerin zaman ve kip eklerinin olumsuz çekimlerinde kullanılan olumsuzluk ekleri, diğer Türk lehçelerine göre çeşitlilik arz etmektedir. Bu durum, hâlihazırda ek varyantlaşmasıyla oldukça zengin bir ek sistemine sahip olan Saha Türkçesini öğrenmeyi ve bu alanda çalışanların işini zora sokmaktadır. Gelecek zaman ve olumluluk kipinin çekiminde kullanılan olumsuzluk ekinin şahıslara göre farklılık göstermesi yapının ne kadar karmaşık olduğunu ortaya koymaktadır. Saha Türkçesinde fiillerin olumsuz formu 7 şekilde yapılmaktadır: 1. -BA: görülen geçmiş zaman, şart kipinin I. tipinde; 2. -BAtAx: duyulan geçmiş zaman, kesin geçmiş zaman, ara sıra olan geçmiş zamanın I. tipi, şart kipinin II. tipi ile tahmin kipinde; 3. -BAt: şimdiki (geniş) zaman, şimdiki zaman gereklilik ve istek kipi III. tipinde; 4. -(I)mInA; -BAkkA: yakın geçmiş zaman, ara sıra olan geçmiş zamanın II. tipinde; 5. suox (yok, değil): ara sıra olan geçmiş zamanın III. tipi, gelecek zaman, gelecek zaman gerekliliğin I. tipi, gelecek zaman gereklilik II. tipi, olumluluk kipi I. tipi, alışılmışlık kipinin I. ve II. tipi ile istek kipi I. ve II. tipinde; 6. -(I)mA: gelecek zaman, gelecek zaman gerekliliğinin I. ve II tipi, yakın gelecek zaman emir kipi, uzak gelecek zaman emir kipinin I. tipinin I. ve II. türü ile II. tipinin I. ve II. türü, korku/endişe kipi, olumluluk kipinin I. ve II. tipinde; 7. ilik: olumsuzluk kipinde kullanılmaktadır. Adından da anlaşılacağı üzere olumsuz bir anlam ifade eder ve tek çekimi vardır. Bu çekimde de ilik “henüz, henüz yok, daha yok” kelimesi vasıtasıyla yapılmaktadır. Bunların haricinde, yakın gelecek zaman emir kipinin olumsuz çekiminde, teklik ve çokluk I. ve II. şahıs çekimlerinde -(I)mA olumsuzluk ekinin; teklik ve çokluk III. şahıs çekimlerinde ise -BA olumsuzluk ekinin kullanılması bakımından, diğer zaman ve kip çekimlerinden ayrı bir özellik göstermektedir. Bu çalışmada yukarıdaki olumsuzluk ekleri, yapı ve fonksiyonları bakımından örneklerle birlikte değerlendirilecektir.

The negative suffixes used in the inflection of time and modal suffixes of verbs in Sakha Turkish are different from the ones in the other Turkish dialects. This situation makes it difficult to learn Sakha Turkish, which already has a very rich suffix system with suffix variants, and complicates the work of those who study in this field. The fact that the negation particle used in future tense and positiveness mood differs from one person to another reveals how complex the structure is. In Sakha Turkish, the negative forms of verbs are made in 7 ways: 1. -BA: witnessed past tense, in the 1st type of conditional mood; 2. -BAtAx: heard past tense, certain past tense, the 1st type of the rare past tense, in the 2nd type of conditional mood and prediction mood; 3. -BAt: present (present simple) tense, in the 3rd type of necessitative and optative mood of present continuous; 4. -(I)mInA; -BAkkA: recent past tense, in the 2nd type of the rare past tense; 5. suox (not, no): 3rd type of the rare past tense, future tense, 1st type of necessitative mood of future tense, 2nd type of necessitative mood of future tense, 1st type of positiveness mood, 1st and 2nd type of frequentness mood, and in 1st and 2nd type of optative mood; 6. -(I)mA: future tense, 1st and 2nd type of necessitative mood of future tense, imperative mood of close future tense, 1st and 2nd version of the 1st type and 1st and 2nd version of the 2nd type of imperative mood of distant future tense, fear/concern mood, 1st and 2nd type of positiveness mood; 7. ilik: is used in the negativeness mood. As can be understood from its name, it has a negative meaning and it has only one inflection. This inflection is done through the word ilik “yet, not yet, no more”. Apart from these, it differs from other time and mood inflections in that -(I)mA negation particle is used for the inflections for single and plural 1st and 2nd persons in the negative inflection of the imperative mood of near future tense and -BA negation particle is used for the inflections for single and plural 3rd person. In this study, the above mentioned negation particles shall be evaluated in terms of their structures and functions through examples.