Saha Türklerinin Kııs Debeliye oloñxosunda yer alan kahramanlar ve yer adları üzerine bir inceleme

Abstract

Saha Türkleri çok zengin bir destan geleneğine sahiptir ve bu geleneği günümüzde de yaşatmaya çalışmaktadırlar. Günlük yaşamda dahi destanlar ve destanlarla ilgili unsurları görmek mümkündür. Oloñxo olarak adlandırılan destanların sayısı tam olarak tespit edilmemekle birlikte oldukça fazla olduğu söylenebilir. Bu destanlardan biri de başkahramanı kadın olan Kııs Debeliye destanıdır. Kııs Debeliye destanı, Saha Türklerinin destan geleneğinin hem ahlaki hem estetik değerlerini içinde barındıran bir destandır. Kadın başkahraman Kııs Debeliye, Sahalar için önemli bir figürdür. Kııs Debeliye, esasında Yukarı Dünya’da yaşıyor olmasına rağmen, destanda Orta Dünya’ya sürgün edilir ve orada yaşamını sürdürür. Orta Dünya halkının başı sıkıştığında yardımına başvurduğu önemli bir kahramandır. Destandaki diğer bir önemli kahraman ise Çugdaan Buxatıır’dır. Ülkesi, kötü başkahraman olan Sаrахаnа Küükеnńik’in evlatları tarafından işgal edilip yağmalanınca önce kendi başına ona karşı savaşır, başarılı olamayınca Kııs Debeliye’nin yardımına başvurur. İncelenen metinde yer alan altmış bir kahramandan on beşi insanoğlu olup geriye kalan kırk altısı ise mitolojik özellik gösteren kahramanlardır. Yirmi beş yer adından da biri gerçek dünyayla ilişkili olup kalan yirmi dördü mitolojik yer özelliği taşımaktadır.

Sakha Turks have a very rich tradition of epic and they have been trying to keep this tradition alive today. It is even possible to see epics and elements related to epics in everyday life. Although the number of epics called oloñxo is not exactly determined, it can be said to be quite a lot. One of these epics is the epic of Kııs Debeliye of which protagonist is female. Kııs Debeliye is an epic that embodies both moral and aesthetic values of the epic tradition of Sakha Turks. The heroine, Kııs Debeliye, is an important figure for Sakhas. Although Kııs Debeliye lives in the Upper World, she is exiled to the Middle Earth in the epic and continues to live there. She is an important heroine whom the people of Middle-earth ask for help when they are in trouble. Another important hero in the epic is Çugdaan Buxatıır. When his country is occupied and plundered by the sons of the antagonist, Sarashan Kuukenikik, he fights against him alone but when he fails, he asks for the help of Kııs Debeliye. Fifteen of the sixty personas in the studied text are human beings, and the remaining forty-six are heroes with mythological features. Only one out of twenty-five place names mentioned in the text is related to the real world, and the remaining twenty-four are mythological places.