Cemşîd ü Hurşîd Mesnevileri ve Ahmedî ile Selmân-ı Sâvecî'nin Cemşîd ü Hurşîd Mesnevilerinin Mukayesesi

Abstract

Selman-ı Saveci, is an important poet who lived in the 13th and 14th centuries and during during the time of Calayirs. Selman gained reputation more for his odes. Moreover, with his mesnevi CemĢîd ü HurĢîd, he constituted the base of many mesnevis written in Anatolian field. Influenced from Selman‟s works, Ahmedî, one of important poets of classic Turkish literatüre, wrote his mesnevi CemĢîd ü HurĢîd with his personal knowledge, experiences and culture. In this study, initially CemĢîd ü HurĢîd mesnevis written in Persian and Turkish literatüre are dealt with and then infomation on Selman and Ahmedi‟s lives and works are given. In the rest of the study, transcribed versions of Selman and Ahmedi‟s mesnevis are presented and also Selman‟s works are translated into Turkish used in Turkey. In the process of transcription and translation of Selmân-ı Sâvecî‟s works, the work, which consisted 3114 couplets and was prepared by J. P. Asmussen and F. Vahman and published in 1969 in Tehran, was taken into consideration. In the of transcription of Ahmedi‟s mesnevi, the version which is registered in Istanbul University Library under the number of TY. 921 and which consists of 4723 couplets was taken into consideration. Both works are written in aruz prosody with the structure of mefâ‟îlün/mefâ‟îlün/fe‟ûlün. Moreover, both mesnevis were studied in terms of their forms, odes, rhymes, meters, and literary arts used in them and the differences between these two works were analyzed. In addition to these, mesnevis, one of the literary genres based on narration, were analyzed in terms of constructive features, plots, perspective, place, time, and characters, and v also the differences between these two works were considered under all these criteria. Lastly, the motifs used in these two works were studied. In the comparison of Selman‟s and Ahmedi‟s different versions of CemĢîd ü HurĢîd, it can be seen that the differences between the two poets such as the command of language, techniques of rhythm and literary arts adopted in the works are striking. Plainness and simplicity makes Ahmedi‟s work more fluent compared to Selman‟s work. Furthermore, the most important reason that makes Ahmedi‟s work more original is that his mesnevi includes short advices and suggestions after each event in the plot in order to point out a moral purpose.

Selmân-ı Sâvecî, 13. ve 14. yüzyılda Ġlhanlıların son dönemi ve Celâyirlilerin ilk döneminde yaĢamıĢ önemli bir Ģairdir. Selmân, daha çok kasideleri ile ünlenmiĢtir. Bunun yanında yazdığı CemĢîd ü HurĢîd mesnevisiyle de Anadolu sahasında yazılan birçok mesnevinin de zemin metnini oluĢturmaktadır. 14. Yüzyıl klasik Türk edebiyatının önemli Ģairlerinden olan Ahmedî de CemĢîd ü HurĢîd adlı mesnevisini Selmân‟ın eserinden hareketle kaleme almıĢ, kendi birikim, tecrübe ve kültürüyle eseri telif tercüme boyutuna taĢımıĢtır. Bu çalıĢmada, öncelikle Fars ve Türk edebiyatında yazılan CemĢîd ü HurĢîd mesnevileri ele alındıktan sonra Selmân ile Ahmedî‟nin hayatları ve eserleri hakkında bilgi verilmiĢtir. ÇalıĢmanın diğer bölümlerinde ise Selmân ve Ahmedî‟nin aynı adlı mesnevilerinin transkripsiyonlu metinleri hazırlanmıĢ olup aynı zamanda Selmân‟ın eserinin Türkiye Türkçesine çevirisi yapılmıĢtır. Selmân-ı Sâvecî‟nin eseri transkript edilirken ve tercümesi yapılırken J. P. Asmussen ve F. Vahman tarafından hazırlanan ve 1969 yılında Tahran‟da yayınlanan 3114 beyitten ibaret olan eser dikkate alınmıĢtır. Ahmedî‟nin mesnevisi transkript edilirken de eserin Ġstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. nr. 921‟de kayıtlı olan ve 4723 beyitten oluĢan tek nüshası dikkate alınmıĢtır. Her iki eser de aruzun mefâ‟îlün/mefâ‟îlün/fe‟ûlün kalıbıyla yazılmıĢtır. Bunların dıĢında iki mesnevi de dıĢ özellikleri, kullanılan nazım Ģekilleri, kafiye, vezin, edebi sanatlar gibi hususlar açısından incelenip her iki eser arasında tespit edilen farklılıklar değerlendirilmeye çalıĢılmıĢtır. Ayrıca, anlatma esasına bağlı edebi türlerden biri olarak mesneviler kurgusal özellikleri, olay örgüsü, bakıĢ açısı, mekân, zaman, Ģahıs kadrosu gibi unsurlar açısından incelenmiĢ olup her iii iki eserde kullanılan anlatma teknikleri tespit edilmiĢ ve yine iki eser arasındaki farklılıklar bahsi geçen baĢlıklar altında ele alınmıĢtır. Bunların dıĢında kısaca iki mesnevide de geçen motifler üzerinde durulmaya çalıĢılmıĢtır. Selmân ve Ahmedî‟nin CemĢîd ü HurĢîd adlı mesnevilerinin mukayesesinde iki Ģair arasındaki farkın dile hâkimiyet, veznin uygulanıĢı ve edebî sanatlarda daha belirgin Ģekilde ortaya çıktığı görülmektedir. Ahmedî‟de vezin kusurları oldukça fazladır. Ancak Selmân, vezin konusundaki baĢarısının yanında, edebî sanatlar bakımından da son derece baĢarılıdır. Ahmedî‟nin eserinin de yalın ve kolay anlaĢılır olması Selmân‟ın eserine göre mesneviyi daha akıcı hale getirmiĢtir. Ayrıca Ahmedî‟nin mesnevisini orijinal kılan hususlardan en önemlisi ise mesnevinin olay örgüsü içinde her yaĢanan olaydan sonra kıssadan hisse amaçlı yer verdiği küçük öğütler ve tavsiyelerdir.