Özet:
Yöneticilerin ve aydınların, yaşadıkları toplumla ilgili düşüncelerini, eleştirilerini, yeni fikirlerini geniş kitlelere ulaştırabilmelerinin ve onları etkileyerek harekete geçirebilmelerinin en önemli yolu gazete ve dergiler olmuştur. Fransız İhtilali sonrasında önem kazanan geniş halk kitlelerinin eğitiminde ve yönlendirilmesinde basının ne kadar etkili olduğunu, Rus hâkimiyeti altında yaşayan Türk topluluklarının 19. yüzyıldan itibaren başlayan yenileşme hareketlerinde ve Sovyet Döneminde görmek mümkündür.
Azerbaycan matbuatı, Ekinçi ile başlayan ilk dönemin ardından en verimli dönemini 1905-1920 yılları arasında yaşamıştır. 1917 Sovyet Devrimi sonrasındaki “Bolşevik Matbuat” döneminde çıkan yayınların en önemlisi Komünist gazetesidir. 29 Ağustos 1919’da yayın hayatına başlayan Komünist gazetesinin Türk dili tarihi için de ayrı bir önemi bulunmaktadır. “Türkçe” (Azerbaycan Türkçesi) yayımlanan bu gazete, dönemin “publisist üslubu”nu yansıtan, halk tarafından anlaşılabilir ve yalın olmakla birlikte siyasi ve toplumsal terimlerin de kullanıldığı gelişmiş bir yazı diline sahiptir. Komünist Partisi’nin “Sovyetleştirme” idealini yerine getirmekle görevli Komünist gazetesinin dilinin en dikkat çekici özelliği ise Türkiye Türkçesine çok benzer ses, yazım ve biçim özelliklerine sahip olmasıdır.
Bu çalışmada, Komünist gazetesinin 1920-1925 yılları arasındaki sayılarının dili ses, biçim, söz dizimi ve söz varlığı açısından incelenmiş ve bu dilin, dönemin Türkiye Türkçesi ile ortaklıkları tespit edilmiştir. Bu tespitler, Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesinin yazı dili olarak gelişimi açısından değerlendirilmiştir.
