“Dil öğretiminde “ana lehçe” ile “hedef lehçe” arasındaki ilişkinin (benzerlik) dil becerilerine etkisi (Azerbaycan Türkçesi-Türkiye Türkçesi örneği)”

Abstract

Dil öğretiminde temel ilke, dilin kime, ne zaman, ne kadar (hangi seviyede), niçin ve nasıl öğretileceğinin planlanmasıdır. Bu planlamada temel hedef öğrencidir. Öğreniciye hedef dilde konuşma, dinleme, yazma ve okuma becerilerinin kazandırılabilme sürecini etkileyen durumlardan biri de öğrencinin ana lehçesi ile hedef lehçe arasındaki benzerlik veya farklılıklardır. Diller ve lehçelerin birbirleriyle olan ilişkileri bu dilleri konuşan insanların diğer dil veya lehçeyi öğrenebilmesini de etkilemektedir. Türk dili; göç, fetih politikası, işgal/istila, sürgün ve çeşitli siyasi nedenlerden dolayı 19. yüzyıldan itibaren yirmi bir farklı yazı diline (lehçe) ayrılmıştır. Yaklaşık yüz yıllık bir dönemde birbirlerine yabancılaştırılmış Türk halklarının Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra yakınlaşmaya başlaması, özellikle de Türk dünyasından çeşitli nedenlerle Türkiye’ye gelen soydaşların ihtiyaçları, Türkiye Türkçesinin çeşitli Türk boylarına mensup kişilere öğretilmesi sorununu ortaya çıkarmıştır. Çağdaş Türk lehçeleri, yönlere göre, “Güney-Batı (Oğuz)”, “GüneyDoğu (Karluk)”, “Kuzey-Batı (Kıpçak)”ve “Kuzey-Doğu (Sibirya)” gruplarına ayrılmaktadır. Her bir grup içerisinde yer alan lehçelerin diğer lehçelerle anlaşılabilirlik oranları yüksektir. Bu oranın çok yüksek olduğu iki lehçe “Güney-Batı (Oğuz) grubu” içerisinde yer alan Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesidir. Türkiye Türkçesinin Azerbaycan Türklerine öğretimini zorlaştıran en önemli etken, bu iki lehçe arasındaki benzerliklerdir. Bu zorluk, iletişim sürecinde kullanılan “kod”ların yakınlığı ve ana lehçedeki bazı ses, biçim ve söz dizimi özelliklerinin hedef lehçeye bulaştırılmasından kaynaklanmaktadır. Bu durum ise öğrenicilerin birbirine karışmış lehçelerle iletişim kurmaya çalışmasına neden olmaktadır. Konuşma, dinleme, yazma ve okumada görülen bu hatalara rağmen iletişimin büyük oranda gerçekleşmesi ise bu hataların tespitini ve düzeltilmesini zorlaştırmaktadır. Dil öğretiminde “ana lehçe” ile “hedef lehçe” arasındaki benzerlik ilişkisinin dil becerilerine etkisinin, Azerbaycan Türklerinin Türkiye Türkçesini öğrenirken yaptıkları hatalardan hareketle örneklendirmesi amaçlanan bu çalışmada, Bakü Yunus Emre Enstitüsünde Türkçe kurslarına katılan ve Bakü Devlet Üniversitesinin Türkoloji Bölümünde eğitim gören Azerbaycanlı öğrencilerin, Türkiye Türkçesini kullanırken yaptıkları hatalar fişlenerek sınıflandırılmış ve bu hataların nedenleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu incelemelerden hareketle Türkiye Türkçesinin Azerbaycan Türklerine daha etkili bir şekilde öğretilebilmesi için program, ders malzemesi ve yönteme dair birtakım öneriler sunulmuştur.

The main principle in language teaching is to plan to whom, when, in which level, why and how to learn the language. In this projection, the main target is student. One factor that affects the process of upskill of speaking, listening, writing and reading skills to student is similiriaties and differences between the main and target dialects of student. Relationships among dialects and languages impress the people talking these languages to learn another languages and dialects. Turkish Language divided into 21 different dialects (written languages) from 19th century because of immigration, conquest policy, invasion, exile and various political reasons. After the disintegration of the Soviet Union, Turkish people alienated to each other nearly in a hundred years time started to get closer and the needs of cognates come to Turkey because of various reasons brought out the problem of teaching Turkey Turkish to people belong to various Turkic tribes. Contemporary Turkish Dialects are divided into " South-West (Oghuz)", "South-East (Karluk)" "Nort-West (Kipczak)" and "North-East (Siberia)" groups in terms of directions. Dialects belonging to each group have high levels of intelligibility. This level is so high for Turkish (Turkey) and Azerbaijani dialects in South-West (Oghuz) group. The most important factor that makes difficult to teach Turkish to Azerbaijani Turks is similarities of these two dialects. This difficulty results from the similarities of "codes" using during the process of communication and the transfer of some features of phonetics, morphology and syntax to the target dialect and it leads to students try to communicate by using mixed dialects. Although the mistakes seen in speaking, listening, reading and writing, communication actualizes substantially and it makes difficult to detect and correct these mistakes. In this study which aimed to exemplify Azerbaijani Turks by acting on the mistakes they made while learning Turkish, the effect of the similarity relation between "mother dialect" and "target dialect" on language skills was examined in language teaching. The mistakes, while using Turkish, made by Azerbaijani students attended Turkish courses in Baku Yunus Emre Institute and study in Turchology Department of Baku State University were detected and examined. Based on this examination, in order to teach Turkey Turkish to Azerbaijani Turks more efficiently, some proposals about programme, course material and method were submitted.