Fuzûlî’nin Türkçesinde ezgili soru cümlesi yapıları

Abstract

İnsanın temel düşünme aşamalarından biri olan sorunun, bir dil bilgisi kategorisi olarak dünyadaki bütün dillerde olduğu gibi Türkçede de çeşitli kullanılma biçimleri bulunmaktadır. Bunlardan biri de ezgidir (intonation). Soru ezgisi, sözlü bir iletişim sırasında vericinin alıcıya iletmek istediği soruyu birden çok sözcükten oluşan bir cümleyle dile getirirken cümle içerisindeki başta vurgu ve ton dâhil olmak üzere birden çok parçalarüstü ses biriminin uyumlu birlikteliğiyle gerçekleşen ezgilemenin ortaya çıkardığı bir parçalarüstü ses birimidir. Ezgi, çağdaş Türk lehçelerinde ve ağızlarında, çok yaygın ve ölçünlü olmamakla birlikte soru cümlesi kurmada kullanılmaktadır. Ancak ezgili soru cümlesi üretmenin ölçünlü olduğu ve hem konuşma hem de yazı dilinde yaygın olarak kullanıldığı tek Türk lehçesi Azerbaycan Türkçesidir. Soru ezgisi, Azerbaycan Türkçesinde soru eki ve soru sözcükleri ile birlikte soru cümlesi üretme aracı olarak ölçünlü ve yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Azerbaycan Türkçesi tarihinde, Eski Anadolu Türkçesinden itibaren çok az da olsa kullanıldığı görülen bu soru cümlesi türü 16. yüzyılda Fuzûlî’den başlayarak daha yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. İnşa ettiği şiir diliyle sadece Azerbaycan’ın değil bütün Türk dünyasının çok önemli bir şairi olan Fuzûlî’nin Türkçesinde görülen ezgili soru cümleleri, şairin yaratıcılığı ve titizliğiyle kurulmuş farklı yapılarda karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, Fuzûlî’nin Türkçe Divan’ında kullanılan ezgili soru cümleleri, bu tür soru cümlelerinin göstergesi olan çeşitli sözcük ve yapıların belirlenmesiyle tespit edilmiş, çıkarılan örnekler sınıflandırılarak çeşitli gruplara ayrılmış ve bu yapıların ezgili soru cümlesine dönüşmesini sağlayan ses ve biçim unsurları açıklanmıştır. Böylece, dil tarihlerinde sadece genel bir bilgi olarak yer alan ezgili soru cümlesi konusu, Fuzûlî örneklemi üzerinden incelenmiştir

The question, one of the basic stages of human thinking, has various usages in Turkish as a grammar category as in all languages in the world. One of these usages is intonation. Question intonation is a suprasegmental phoneme created by the harmonious combination of multiple suprasegmental phonemes, including primarily stress and tone, in a sentence during a verbal communication while stating the question that the sender wants to convey to the receiver in a sentence consisting of multiple words. Intonation, though not very common and measured, is used to form question sentences in contemporary Turkish dialects and accents. However, Azerbaijani Turkish is the only Turkish dialect in which it is prudent to produce question sentences with intonation and is widely used in both spoken and written language. The question intonation is used in a measured and widespread manner as a means of producing question sentences together with the question suffix and question words in Azerbaijan Turkish. This question sentence type, which is seen to be used very little since Old Anatolian Turkish in the history of Azerbaijani Turkish, began to be more widely used starting from Fuzûlî in the 16th century. The questions sentences with intonations, available in Turkish of Fuzuli who is regarded as an important poet of not only in Azerbaijan but also the whole Turkish world with his unique poetic language that he formed, appear in different structures established with the creativity and meticulousness of the poet. In this study, the question sentences with intonations used in Fuzûlî's Turkish Divan were revealed by determining various words and structures that are indicative of such question sentences, the samples revealed were divided into various groups by categorization, and phonetic and morphological elements which enable these structures to turn into question sentences with intonation were explained. Thus, the subject of the question sentence with intonation, which is only general knowledge in the history of language, was examined by taking into consideration the Fuzûlî sample.