Uygur meşrepleri üzerine bir inceleme

Abstract

Günümüzde kültürleşme ve küreselleşme sürecinde olan dünyada birçok kültür birbirinden etkilenmektedir ve her kültür, kendine has unsurları yerelden ulusala, ulusaldan evrensele taşımaktadır. Bu süreçte UNESCO, Somut Olmayan Kültürel Miras değerlerinin tespiti, korunması ve tanıtılmasını desteklemektedir. Nitekim Uygur Türklerinin uzun tarihi dönemlerden beri sürdürdüğü ve "ziyafet", "keyif meclisi" ve "şölen" anlamına gelip türkü, müzik, halk oyunları ile halkın örf ve adetlerinin bir araya geldiği bir çeşit eğlence şekli olarak tanımlanan "meşrep geleneği" de 2010 yılında UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras listesine alınmıştır. Uygur halk meşreplerinin tarihi oldukça eski dönemlere uzanmakla birlikte; günümüzde de bütün güzelliğiyle icra edilmektedir. Çalışmamızın Giriş Bölümünde; Uygur Türkleri, tarihi, Doğu Türkistan bölgesinin sosyo-kültürel, coğrafi, mimari, idari ve iktisadi yapısı ile Uygur Türklerinin alfabe özellikleri tanıtılmış araştırmanın konusu, amacı ve yöntemi belirlenerek araştırma konusu ile ilgili Çin'de ve Türkiye'de yapılan çalışmalar ele alınıp değerlendirilmeye çalışılmıştır. Birinci Bölüm'de; "meşrep" kavramı incelenerek Uygur meşreplerinin genel özellikleri tanıtılıp değerlendirilmiştir. "Meşreplerin Sınıflandırılması" başlığını taşıyan İkinci Bölüm'de Uygur Türkleri arasında yaşatılan meşrep geleneği, Doğu Türkistan coğrafyasında icra edildiği bölgeler bağlamında tasnif denemesine gidilmiş ve meşrep türleri, müstakil olarak incelenmiştir. Üçüncü Bölüm; meşrep oyunlarına ayrılmış olup eğlence, rekabet ve ceza oyunlarının meşrep geleneği içerisindeki önemi ve işlevi bu bölümde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Dördüncü Bölüm'de, meşrep ussulleri (halk dansları) ve özellikleri ele alınmakla birlikte; icra bölgeleri bağlamında ussul ve oyun türleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Beşinci Bölüm'de, "makam" kavramı, Uygur on iki makamı, meşrep ve makam ilişkisi, Uygur makamlarında kullanılan müzik aletleri ve özellikleri incelenmiş; ayrıca meşreplerde icra edilen destan, koşak, beyit, söz oyunları, latife ve bilmece gibi sözlü ürünler, konunun sınırlılıkları dâhilinde ele alınmıştır. "Uygur Meşrepleri ve Anadolu Sahası Geleneksel Sohbet Toplantıları" başlığını taşıyan Altıncı Bölüm'de Türkiye'de icra edilen ve UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne dâhil edilen "geleneksel sohbet toplantıları" Uygur meşrepleri ve özellikleri ile ilişkisi bağlamında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın amacının büyük bir kısmını oluşturan bu bölüm, her iki geleneğin yapısındaki ortaklıkları ortaya koyması açısından önem taşımaktadır. Sonuç kısmında her bölümde elde edilen bulgular ve ulaşılan tespitler toplu olarak değerlendirilmiştir.

Today in a world, within the process of accculturaltion and globalization, lots of cultures are being affected by each other, and each culture is carrying its unique elments from local to national level, and from national to the universal one. In this process, UNESCO supports the identification, preservation, and promotion of Intangible Cultural Heritage values. As a matter of fact, having been sustained for long periods of times by Uyghur Turks, the "meshrep culture", which is a representation of both the customs and traditions of the Uyghur community and, as part of pleasure gathering and entertainment, the cultural elements such as festive events, folk music, and dance, was inscribed in 2010 on "The List of Intangible Cultural Heritage" by UNESCO. While the history of meshreps of the Uyghur Community dates back to rather early periods of time, these customs and traditions are also being practised at present, with all its beauty. The Introduction of our study introduces Uyghur Turks, their history, their socio-cultural, geographical, architectural, administrative, and economic structures as well as the alphabetical features of Uyghur Turks. After the topic, purpose, and method of the research study were identified, it was aimed to focus on and evaluate related studies done in China and Turkey. In the first section, the notion of "meshrep" was analysed and the general features of Uyghur Meshreps were introduced and evaluated. In the second section, titled as "Classification of Meshreps", it was attempted to classify the meshrep tradition sustained by Uyghur Turks in relation to the context of the areas it is performed, within the geography of East Turkistan, and the meshrep types were analysed independently. The third section is allocated to Meshrep Games, and the significance and function of entertainment, rivalry, and punishment games within the meshrep tradition were aimed to be evaluated. In the fourth section, meshrep folk dances (ussul) and features were taken into consideration, and it was aimed to introduce the methods and game types within the context of the regions they are performed. The fifth section analyses the concept of maqam, the Uyghur twelve maqam, the relation of meshrep and maqam, the instruments used in Uyghur maqams and their features. In addition, oral performances such as epic stories, long narrative poems (koşak), couplets, the art of playing with words (söz oyunları), jokes, and riddles were handled within the limits of the research topic. Titled as "Uyghur Meshreps and Anatolian Region Traditional Conversation Meetings", the sixth section focuses on " the traditional conversation meetings" performed in Turkey and inscribed in The List of Intangible Cultural Heritage" by UNESCO, and aims to evaluate these performances within the context of Uyghur meshreps and their features. This section, which constitutes the largest part of the research objective, is of utmost importance as it aims to put forward the structural similarities in both traditions. In the conclusion, the outcomes gathered and the findings reached in each section were evaluated as a whole.