Çagatay Türkçesinde -sA ekinin islevleri

Abstract

Bir oluş ve kılışı ‚şart‛a veya ‚dilek, istek, niyet‛e bağlayan -sA eki, bu iki temel işlevi dolayısıyla şart kipi veya dilek-şart kipi olarak adlandırılmaktadır. Şart işle-vi, -sA ekinin Türkçenin ilk dönemlerinden itibaren süregelen temel işlevidir. Ek, şart işleviyle kullanıldığında tek başına yargı bildirmez, ana cümledeki yargının gerçekleşmesini şarta bağlayan tamlayıcı bir öge görevi üstlenir. Bu tamlayıcı öge, her-hangi bir yargı bildirmediği için de ana cümlenin zarfı durumundadır. -sA eki, ‚dilek, niyet, istek‛ işleviyle kullanıldığında ise tam bir yargı bildirmektedir. Görev ve işlevleri üzerine farklı görüşler ileri sürülen -sA ekinin Çağatay Tü-rkçesiyle kaleme alınmış eserlerde ‚şart‛ ve ‚dilek, istek, niyet‛ işlevinin yanında bu iki işleviyle ilgili olarak çeşitli görevler üstlendiği, içinde bulunduğu cümleye farklı anlam incelikleri kazandırdığı görülmüştür. Bu noktadan hareketle çalışmamızda -sA eki, Çağatay Türkçesindeki işlevleriyle değerlendirilmiştir. Ekin işlevleri şart ve dilek olmak üzere iki ana başlık altında ele alınmıştır. Şart işlevi gerçek şart işlevi, gerçek olmayan şart işlevi, zıtlık işlevi, kararlılık işlevi, kararsızlık işlevi, zaman işlevi, karşılaştırma işlevi, yeterlik işlevi, ihtimal, olasılık, tah-min işlevi, gereklilik işlevi, fail işlevi, nesne işlevi, yer tamlayıcısı işlevi ve kalıplaşmış cümle bağlayıcısı olarak işlevleri olmak üzere on dört alt başlıkta incelenmiştir. Ekin kalıplaşmış cümle bağlayıcısı olarak işlevleri ise açıklama ve sorma işlevi olarak iki gru-ba ayrılmıştır.

The suffix -sA is called conditional or subjunctive as it is fundamentally used to link a state or action with a mood of condition or wish/purpose, respectively. The use of -sA as conditional clause is an ongoing function since the early periods of Turkish lan-guage. This suffix does not provide a state of condition when it is used individually, however it becomes a complementary element which connects the sentence to a condition. This complementary element does not voice a state, and therefore it is an adverb of the sentence. When it is used for wish or purpose, it comes to provide a state. With various dççisputes on its use and function, the suffix -sA is seen to have been used in a number of functions in addition to condition, wish, and purpose and added different delicacies into the sentence it was used in. In this respect, our study evaluates the functions of the suffix -sA in Chagatai Turkish. The functions of this suffix are studied in two main groups as condition and wish. The conditional function is evaluated in fourteen subgroups as the functions of re-al condition, unreal condition, antithesis, determination, time, comparison, capability, possibility, probability, prediction, necessity, agent, object, place phrase, and accepted coordinating conjunction. The use of this suffix as a coordinating conjunction is divided into two functions as explanation and question.