18. yy. Mensur Şehnâme çevirisi, II. cilt (284b-419b Varaklar arası) inceleme-metin-sözlük-tıpkıbasım

Abstract

İran krallığının kuruluşu ile Sasani hanedanlığının ortadan kalkmasına kadar geçen olayları epik bir anlatımla ortaya koyan Firdevsî'nin Şehnâme adlı büyük eseri Türk kültüründe de kendisine geniş yankı bulmuş ve gerek manzum gerekse mensur olarak dilimize çok sayıda çevirisi yapılmıştır. Böylelikle Anadoluda bir Şehnâme yazma geleneği başlamıştır. Bunun sonucunda çeşitli devirleri anlatan birçok şehnâmeler ortaya çıkmıştır. Üzerinde çalıştığımız tercüme İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesinde 6132 (II. cilt) demirbaş numarasıyla kayıtlı, tamamı 3 ciltten oluşan 1778 varaklık bir eserdir. İstinsah tarihi 1773 olan eserin her sayfası 25 satırdan oluşmaktadır. Mütercimi belli olmayan eseri Derviş Mustafa istinsah etmiştir. Bu eser, Firdevsî'nin Şehnâme'sinin birebir çevirisi değildir. İçerisinde birçok halk anlatısı ve rivayetler barındırmaktadır. Bu açıdan kelime kelime bir çeviri demek mümkün değildir. Bizim çalışmamız bu üç ciltlik eserin II. Cilt 284b-419b varakları arasını kapsamaktadır. Tez; giriş, imla özellikleri, ses bilgisi, şekil bilgisi, sonuç, çeviri yazı metin, sözlük ve tıpkıbasım bölümlerinden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde Firdevsî, eseri Şehnâme ve Şehnâme'nin Türk kültürü üzerindeki yansımaları ile incelenen eser hakkında bilgiler verilmiştir. İmla özellikleri bölümünde ünlü ve ünsüz yazımı, ses bilgisi bölümünde eserin istinsah edildiği dönemin özellikleri de dikkate alınarak ünlüler ve ünsüzler üzerinde meydana gelen ses olayları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Şekil bilgisi bölümünde de sözcük türleri ve fiil çekimleri ayrıntılı alt başlıklara ayrılarak metinden alınan örnekler yardımıyla ele alınmış, ayrıntılı bir inceleme yapılmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise metinden elde edilen veriler ışığında çalışma değerlendirilmiş maddeler hâlinde çalışmanın sonucu açıklanmıştır. Metin bölümünde metin hazırlanırken takip edilen yöntem başlığı altında metnin nasıl oluşturulduğu ayrıntılı olarak örneklerle açıklanmıştır. Ardından metin çeviri yazı işaretleri yardımıyla aktarılmış, nesir kuralları çerçevesinde paragraflar oluşturulmuş ve Türkiye Türkçesi kurallarına göre noktalama işaretleri eklenmiştir. Eserin son bölümünü sözlük ve özel isimler dizini oluşturmaktadır. Sözlük bölümünde öncelikle sözlük oluşturulurken takip edilen yöntem maddeler hâlinde sıralanmış, ardından genel seçme bir sözlük hazırlanmıştır. Bu seçme sözlük, metin oluşturulurken sözlük kullandığımız kelimelerden ve metin açısından önemli gördüğümüz kelimelerden oluşmaktadır. Burada amaç metnin daha iyi anlaşılmasıdır. Özel isimler dizininde de öncelikle dizin hazırlanırken takip edilen yöntem maddeler hâlinde örneklerle verilmiş ardından metinde yer alan tüm özel isimlerin geçtiği yerlerin tamamı belirtilmek suretiyle oluşturulmuştur. Metnin sonunda çalışmanın hazırlanma aşamasında istifade edilen kaynaklar verilmiş ardına da araştırmacıların istifadesine sunulmak üzere metnin tıpkıbasımı eklenmiştir.

Firdevsi's great work called Şehname, describing epically the events from the establishment of Iranian Kingdom to the Sassanic Dynasty has had a broad repercussion in Turkish culture and many translations have been made to our language as a poetic or a prose. Thus, a tradition of writing Shahnamah began in Anatolia. As a result, many Shahnamas have emerged describing various periods. The translation we are working on is a collection of 1,778 sheets, all of which are composed of 3 volumes, registered in the Central Library of Istanbul University, with an inventory number of 6132 (second volume). The copy date of work is 1773 and each page consists of 25 lines. Dervish Mustafa has copied the work whose translator is unknown. This work is not a one-to-one translation of Firdevsi's Shahname. There are many folk narratives and rumors in it. In this sense, it is not possible to say that it is literally translation. Our study consists of II volume, the sheets 284b-419b of these three volumes. Thesis consist of the parts of introduction, dictation properties, phonetics, morphology, conclusion, translated text, dictionary and facsimile. In the introduction part, it is talked about Firdevsi, his work and the reflections of the work on Turkish culture. In the dictation properties part, the spelling of vowel and consonant letters, in the phonetics part, the phonetic events on vowels and consonants are analyzed in detail by considering of the period's features in which work was copied. In the morphology part, the word types and verb conjugations are handled broadly with the examples taken from the text and they are examined in detail. In the conclusion part, the study was evaluated with the help of the data obtained from text and the result of study are listed on substances. In the text part, it is explained in grat detail with examples that how the text is created in method part. Later, the text is transfered with help of translation inscriptions, the paragraphs are formed in the framework of prose rules and thr punctuation is added according to the rules of Turkish. The last part of work conssit of dictionary and the proper noun index. In dictionary part, first, the methods which were used to make a dictionary were specified, later, it was made a general dictionary. This selecting dictionary is formed by the words that we used while writing a text and by the words which are importants while writing a text. The aim here is being better understand the text. In the part of proper noun index, at first, the method which was used to make a index is given with examples and later the page number of all proper nouns which were used in the text were listed. At the end of the text, it was given the resources used in the preperation period and the facsimile of text was added so that the researchers can utilise them.