Doğu Afrika’da İngiliz emperyalizmi: İngiltere’nin Sudan’ı işgali (1896-1898)

Abstract

19. yüzyılda Süveyş kanalının açılmasıyla dünya ticaret yolları yön değiştirmiştir. Bu dönemde sanayileşme rekabeti içerisinde olan Avrupalı devletlerin ilgisi de Doğu Afrika üzerine çevrilmiştir. Özellikle Süveyş Kanalını kontrol eden Mısır ile transit ticarette uğrak yeri olan Kızıldeniz liman şehirleri önem kazanmıştır. Bu bağlamda İngiltere Uzakdoğu’daki kolonileri için önemli bir konumda bulunan Mısır’ı işgal etmiştir. Bunun ardından İngiltere, Sudan’a doğru genişleme siyaseti izlemeye başlamıştır. İngiltere’nin Sudan’ı işgali iki aşamada gerçekleşmiştir. İlk aşama, 1882- 1885 tarihlerinde William Hicks ve General Gordon Sudan’a gönderilmiş, ancak Sudan’da patlak veren Mehdi Hareketi nedeniyle başarılı olunamamıştır. İkinci aşama ise 1896-1898 tarihlerinde Sudan’da bir Mehdi Devleti olduğu halde General Herbert Kitchener’in komutası altında gerçekleşen işgal girişimidir. 1896’da İngiltere’nin isteği doğrultusunda İngiliz General Kitchener’in komutası altında Sudan’a doğru Mısır-İngiliz müttefik ordularının ileri harekâtı görülmüştür. Sudan’ın işgali iklim şartlarının olumsuz etkisi, coğrafi şartların elverişli olmaması, ikmal faaliyetlerindeki eksiklik ve İngiliz-Mısır ordularındaki uyumsuzluk nedeniyle yaklaşık 3 yıl kadar bir süreyi almıştır. Bu süre zarfında Halife Abdullah’a bağlı birliklerle İngiliz-Mısır güçleri arasında büyük savaşların haricinde sayısız çarpışmalar gerçekleşmiştir. Buna rağmen İngiliz-Mısır güçlerinin ileri harekâtı mümkün olabilmiştir. Sudan’ın kaderini değiştiren gelişme Atbara Savaşı’nda İngiliz-Mısır güçlerine karşı Halife Abdullah’ın aldığı yenilgi olmuştur. Bu savaşın ardından İngiliz-Mısır güçleri Omdurman önlerine kadar ilerleme imkânı elde etmişlerdir. Omdurman Savaşı’nda Halife Abdullah’ın yenilgisiyle Sudan’daki İngiliz hâkimiyeti kesin olarak gerçekleşmiş böylece Mehdi Devleti tarihe karışmıştır. Ocak 1899’da “Condominium Antlaşması” yapılarak İngiliz-Mısır ortak idaresi kurulmuştur. Sonraki dönemlerde Mısırlı yetkililer devre dışı kalmış, İngiltere bölgenin yönetiminde söz sahibi olmuştur. Günümüzde Ortadoğu ve Afrika üzerindeki batı politikasının daha iyi anlaşılabilmesi 19. ve 20. yüzyıl siyasi ve askeri faaliyetlerinin oldukça iyi bilinmesine bağlıdır. Bu çalışmada Sudan özelinde İngiltere’nin Doğu Afrika üzerindeki emperyal faaliyetleriyle Sudan’ın işgal edilmesinin arkasındaki politik nedenler ifade edilmeye çalışılmıştır. Nitekim bu çalışma Ortadoğu ve Afrika üzerinde oldukça sınırlı olan akademik çalışmalara katkıda bulunmak amacıyla hazırlanmıştır. In the 19th century the world trade routes changed direction with the opening of the Suez Canal. In this period, the interest of European states, which was in competition for industrialization, has been turned over to East Africa. Especially, the Egyptian controlling the Suez Canal and Red Sea port cities, which were arrived by transit trade, gained importance. In this respect, Britain occupied Egypt, which is in an important position for colonies in the Far East. Then, Britain began to pursue enlargement policy towards Sudan. The occupation of the Sudan by the United Kingdom took place in two stages. In the first stage, between 1882 and 1885, William Hicks and General Gordon were sent to Sudan, but failed because of the Mahdi Movement that broke out in Sudan. In the second stage, between 1896 and 1898, it is the occupation attempt under the command of General Herbert Kitchener in spite of Mahdi State in Sudan. In 1896, the UK wanted that Egyptian-British allied armies under the command of British General Kitchener must march towards Sudan. Sudan's occupation took about 3 years due to the adverse effects of climate conditions, the inadequate geographical conditions, the lack of replenishment activities and the incompatibility between the British and Egyptian armed forces. During this time, there had been numerous clashes between the British and Egyptian forces, except for the great battles between the troops affiliated to Caliph Abdullah. However, the Anglo-Egyptian forces were able to move forward. The development that changed the fate of Sudan was the defeat of the Caliph Abdullah against the Anglo-Egyptian forces in the Atbara War. After this war, the Anglo-Egyptian forces had the opportunity to advance to the front of Omdurman. The British domination in Sudan was realized with the defeat of Caliph Abdullah in the Battle of Omdurman. And so the Mahdi State was destroyed. In January 1899, the Anglo-Egyptian joint administration was established at the conclusion of the “Condominium Agreement”. In the following periods, the Egyptian authorities were disengaged, and Britain itself ruled the region.

In the 19th century the world trade routes changed direction with the opening of the Suez Canal. In this period, the interest of European states, which was in competition for industrialization, has been turned over to East Africa. Especially, the Egyptian controlling the Suez Canal and Red Sea port cities, which were arrived by transit trade, gained importance. In this respect, Britain occupied Egypt, which is in an important position for colonies in the Far East. Then, Britain began to pursue enlargement policy towards Sudan. The occupation of the Sudan by the United Kingdom took place in two stages. In the first stage, between 1882 and 1885, William Hicks and General Gordon were sent to Sudan, but failed because of the Mahdi Movement that broke out in Sudan. In the second stage, between 1896 and 1898, it is the occupation attempt under the command of General Herbert Kitchener in spite of Mahdi State in Sudan. In 1896, the UK wanted that Egyptian-British allied armies under the command of British General Kitchener must march towards Sudan. Sudan's occupation took about 3 years due to the adverse effects of climate conditions, the inadequate geographical conditions, the lack of replenishment activities and the incompatibility between the British and Egyptian armed forces. During this time, there had been numerous clashes between the British and Egyptian forces, except for the great battles between the troops affiliated to Caliph Abdullah. However, the Anglo-Egyptian forces were able to move forward. The development that changed the fate of Sudan was the defeat of the Caliph Abdullah against the Anglo-Egyptian forces in the Atbara War. After this war, the Anglo-Egyptian forces had the opportunity to advance to the front of Omdurman. The British domination in Sudan was realized with the defeat of Caliph Abdullah in the Battle of Omdurman. And so the Mahdi State was destroyed. In January 1899, the Anglo-Egyptian joint administration was established at the conclusion of the “Condominium Agreement”. In the following periods, the Egyptian authorities were disengaged, and Britain itself ruled the region