Uygur Türklerinin inanç ve uygulamalarında toprak

Abstract

Hun ve Köktürklerin kültür mirasını devam ettiren Uygurlar, tam olarak yerleşik hayata geçmiş ilk Türk boyudur. Orta Asya Türk tarihi bakımından devlet olarak gerek yaşadıkları dönemde gerekse de yıkılışlarından sonra çok uzun süre kültürlerini yaşatabilmişlerdir. Özellikle bıraktıkları yazılı belgeler, eski Türk kültürünü anlama noktasında oldukça önemlidir. Uzun bir kültürel geçmişe sahip olan Uygurların inanç ve uygulamalarındaki zengin çeşitliliği görmek mümkündür. Tabiata ilişkin önemli bir unsur olan toprak, diğer Türk boylarında olduğu gibi Uygurlar arasında da kültleşmiş durumdadır. Toprak, Uygurların köken ve türeyiş mitlerinde; destan, efsane, halk hikâyesi, atasözü gibi sözlü edebiyat ürünlerinde; halk hekimliği gibi sağaltma uygulamalarında yer almıştır. Bu durum, Uygurların yaşamında toprağın konumunu ve üstlendiği işlevleri tespit etmeyi gerekli kılmaktadır. Uygur Türklerinde toprak kültünün ele aldığı bu çalışmada “yapısal ve işlevsel yaklaşım” çerçevesinde bir değerlendirme yapılmıştır. Bu kapsamda ilk olarak Uygur Türklerinin yaratılış ve türeyiş mitleri ile inanç ve uygulamalarında yer alan toprak, yapı ve işlevleri bağlamında değerlendirilip sözlü edebiyat ürünlerine yansımaları tespit edilmiştir. Böylece Uygurlarda toprağa ilişkin inançlar ile toprağın Uygurların sosyal ve kültürel yaşamındaki işlevleri ortaya konulmuştur.

Cultural heritage of Hun and Köktürks have been sustained by Uyghurs and they is a first Turkic tribe which established exactly resident. Uyghurs have been living their culture for a very long time in terms of the Turkish history of Central Asia. Their manuscript is very important at the point of evaluation of old Turkish culture. It is possible to see the rich diversity in the beliefs and practices of the Uyghur Turks that they have a long cultural background. In this context, soil which is an important element of nature, have became cult among Uyghurs as in the other Turkish tribes. Soil was involved in the origins and etymology myths of Uyghurs; literary genres such as epic, legend, folk story, proverb; in healing practices, such as folk medicine. This situation necessary to determine the functions and the location of the soil in the life of the Uighurs. The cult of soil in the Uyghur Turks have been examinated in this work. This examination have been done within the framework of “the structural and functional approach”. In this context, firstly, we have focused on soil in the Uyghur Turks’ origin, cosmogony and etymology myths; then, cult of soil in Uyghur Turks’ belief and practices have been assessed in this notice. Also, we have determined their reflection on oral cultural products. Thus, beliefs related to soil in Uyghurs and functions of soil in social and cultural life of Uyghurs have been revealed.