İşlevleri açısından Türk kültüründe sağaltma: Divanü Lügat-it Türk’ten günümüze

Abstract

Bir toplumun örgütlenmiş sistemleri olan kurumlarına bakmak, toplumu ve onun ürettiği kültürel ortamı çözümleyebilmek için oldukça önemlidir. Toplumsal işbölümünün bir sonucu olan uzmanlaşmanın ve bunun getirdiği sistemleşmenin sağaltma kurumu bağlamında Türk kültüründe yaklaşık olarak XI. yüzyıldan bu yana varlığını sürdürdüğünü söylemek mümkündür. Çalışmada, içinde halkbilimi unsurlarına yer veren ve yazıldığı dönem ve öncesi hakkında önemli bilgiler aktaran Divanü Lûgat-it-Türk örneklem olarak seçilmiş, adı geçen eserde yer alan sağaltma pratikleri “işlevselci yaklaşım” bağlamında değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonunda sağaltma işlemlerinin eski Türk inanç ve uygulamalarında sistemleşmiş bir yapıya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte sağaltma pratiklerinin Anadolu’daki yansımaları da incelenmiştir. Divanü Lûgat-it-Türk’ten hareketle sağaltma uygulamalarının Türk kültürü içindeki yerinin, öneminin ve işlevlerinin saptanmaya çalışıldığı bu makalede sağaltma yöntem ve teknikleri toplumsal ihtiyaçlardan doğan “sosyal bir kurum” olarak değerlendirilmiştir. işlevleri açısından sağaltma uygulamalarına bakıldığında söz konusu pratikleri düzenleyen ve yöneten aktörün bağlamında halk hekimi olan, bağlamında yönetici olan, bağlamında bilge öğretici olan kamlar olduğu görülmüştür. Belli bir sisteme sahip olup kamların görev alanı içinde yer alan sağaltmaların Türk kültürünün temel ihtiyaçlarını karşılayan bir yapı gösterdiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda “sağaltma” kavramı, halk hekimliğinin kullanım alanından genişletilerek kamlar etrafında toplanan bazı uygulamalar için de kullanılmıştır. Sonuç olarak çalışmada, yaklaşık olarak XI. yüzyılda kam ve benzeri aktörler temelinde şekillenen sağaltma uygulamalarının dönemin belli ihtiyaçlarına cevap verdiği; Divanü Lûgat-it Türk’ten günümüze değin kamlık kurumu temelinde oluşan sağaltımın sosyal, ekonomik, biyolojik ve kültürel anlamda toplumun temel ihtiyaçlarını karşıladığı sonucuna ulaşılmıştır.

It is very important to look at the institutions of a society which are organized systems. Such an point of view can analyze society and its cultural environment. Specialization is a result of social division of labor. On the other hand, specialization brings institutionalization. It is possible to say that remedy in Turkish culture have became an association approximately since XI. century. In this study, Divanü Lûgat-it-Türk, which gives important information about folklore has been selected as sample, the remedy practices in the work were evaluated in the context of “functional approach”. At the end of the evaluation, it has been determined that the remedy practices have a systematic structure in Turkish beliefs and practices. Also, in this study is examined its reflections in Anatolia. In this article is tried to detect the place, importance and functions of the remedy practices in Turkish culture and it is considered that methods and techniques of the remedy is a social institution arising from social needs. In this study, the remedy practices in terms of functions are examined and it has been seen the actor who organizes and manages the practices is a folk doctor, a manager and a wise teacher. In Turkish culture this person is called the kam. Remedy institution has a system and this organization included assigned position of the kams. As a result of evaluations, It has been determined that this institution shows a structure that meets the basic needs of Turkish culture. In this context, the concept of “remedy” is expanded from the use of folk medicine and also used for various applications which were gathered around kams. As a result, in the study, it has been stated that the practices of the remedy, that the institution is shaped by kam and similar actors in the approximately XI. century, fulfill the basic needs of the period; the remedy, which was created in the context of institutions of kamlık, carry out the basic needs of society, including social, economic, biological and cultural from Divanü Lûgat-it-Türk to present.