Hastalık adları bağlamında kötü ruhların dönüşümü: Türkistan’dan Anadolu’ya

Abstract

Tarih boyunca çeşitli kültür dairelerine giren Türkler, farklı inançları benimsemişler ve “serbest kültür değişmesi” yoluyla kültürler arası alışverişte bulunmuşlardır. Demonik varlıkların isimleri bağlamında bu durum “üzüt, usal, yel, yek, çor, çort, demon, dev” gibi Türk lehçelerindeki farklı kullanımları beraberinde getirmiştir. Buradan hareketle çalışma, Türk kültürünün yayıldığı coğrafyalarda gelenekte yaşama kabiliyetine sahip unsurların kaybolmadıkları, aksine şekil veya işlev değiştirerek yaşamaya devam ettikleri varsayımı üzerine temellenmiştir. Söz konusu varsayıma paralel olarak Türk kültür coğrafyasında bugün çoğunlukla hastalık adı olarak kullanılan birçok kelimenin, eski inançlarda izleri bulunabilen kötü ruhların isim ve işlevlerindeki değişim ve dönüşümün bir devamı olduğu tespit edilmiştir. “Yapısal işlevselci” yaklaşımın yöntem olarak kullanıldığı bu çalışmada, yeraltından gelen ve hastalığa sebep olan kötü ruhlardan bazılarının dinî, sosyal, kültürel, coğrafî ve ekolojik değişimlere bağlı olarak asıl işlevleri unutulurken bazılarının ise genellikle hastalık adı biçiminde veya olumsuz bir anlamı çağrıştırarak yaşamaya devam ettikleri sonucuna ulaşılmıştır.

Turks adopted different beliefs throughout history and have intercultural exchanges “through free culture change”. This brought different usages such as “üzüt, usal, yel, yek, çor, çort, demon, giant” in Turkish dialects. The geographies of those elements that have the ability to survive in Turkish culture are not lost and these elements continue to live by changing shape or function. There are many words in Turkish culture and geography today that are used as the name of the disease. These were found to be a continuation of the change and transformation in the names and functions of the evil spirits. “Structural functionalist” approach was used as a method. Some of the evil spirits that come from the underground and cause the disease are forgotten due to their religious, social, cultural, geographic and ecological changes. Some of them continue to live in the form of a disease name or by a negative meaning