Hz. Âişe’nin ahkâma dair bazı rivâyetlerinin fıkıhtaki iz düşümleri

Abstract

Kur’an ve sünnette hükümler çoğunlukla genel ve mutlaktır, naslar da sınırlı olup bunlardan hüküm elde edilmesi “ictihad” denilen dinî hüküm elde etme metodolojisini zorunlu kılmaktadır. Hz. Âişe, naslardan hüküm elde etme hususunda müstesna bir konuma sahiptir. Onun sahip olduğu kabiliyet ve imkânlar, dinî hüküm ve esaslara detaylı bir şekilde vâkıf olmasına zemin teşkil etmiştir. Hz. Âişe vahyin nüzulüne şahit olması, hadislerin sebeb-i vürudunu bizzat gözlemlemesi, ayrıca odasının Mescid-i Nebevî’ye bitişik olması sebebiyle İslâmî ilimlerde mümtaz bir şahsiyet haline gelmiştir. Bu çerçevede Hz. Âişe, dinî ilimlerde uzmanlaşmış, dinin anlaşılmasında, yorumlanmasında, ferdî ve sosyal hayatta Müslümanlara temel teşkil edecek hükümlerin aslî kaynaklardan çıkarılmasında mühim bir rol üstlenmiştir. Hz. Âişe verdiği fetvalarla Kitap ve sünnette yer alan dinî hükmün açıklanmasında ve kapsamının belirlenmesinde mühim bir kadın fakihtir. Burada şunu belirtelim ki, Hz. Âişe’ye dair yapılan çalışmalarda onun hayatı, hadis ve tefsir ilmindeki yeri hususunda malumat sunulmuş, onun fıkhî yönü ve fıkhî rivâyetleriyle ilgili tartışmalara çok fazla değinilmemiştir. İşte bu çalışmada Hz. Âişe’nin hem fıkıh ilmindeki yeri, hem de bir fakih olarak kullanmış olduğu metotlar tespit edilmeye çalışılacaktır. Bununla birlikte Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde Hz. Âişe’den nakledilen bazı fıkhî rivâyetlerin fıkıh kaynaklarında nasıl değerlendirildiğine değinilecektir. Zira bu tür rivâyetler fıkıh içerisindeki tartışmaların ana temasını oluşturmaktadır. Öte yandan Hz. Âişe’nin fıkhî rivâyetlerinin fıkıh kaynaklarında hangi fıkhî meseleler çerçevesinde ele alındığının tespiti, sonraki dönemde rivâyetlerin nasıl anlaşıldığını ve yorumlandığını göstermesi bakımından oldukça mühimdir.

In the Qur’an and the prophetic sunnah, the provisions made are mostly general and absolute, the difficulty of obtaining a provision from them, necessitated the methodology of obtaining religious judgments called ijtihad. In the formation of the Islamic fiqh, Aisha has an exceptional position. Her abilities and opportunities provided the basis for elaborating on religious principles. Aisha became a distinguished person in Islamic sciences because she witnessed coming of the revelation, observed the causes of hadiths, and her room was adjacent to the Masjid an-Nabawi. Aisha has played an important role in the elimination of the principles and provisions that will constitute the basis for muslims in the understanding and interpretation of religion, and personal and social life of them as well. Aisha is an important woman jurist in explaining and determining the scope of the religious decree in the Book and the sunnah, with the fatwas she gave. In this study, which examines the jurisprudential narrations of Aisha, the importance of fiqh will be mentioned first. Although Aisha, her life, hadiths and commentaries about the science of tafsir was presented already, related to her jurisprudential aspect and the narrations about fiqh have not been studied much. In this study, the goal will be tried to determine the place of Aisha both in the science of fiqh and the methods that she used as a faqih. In addition, It will be mentioned how some fiqh narratives transferred from Aisha were evaluated in the sources of fiqh, Ahmad b. Hanbal’s Musnad as an example. For this kind of narrations constitute the main theme of the debates in the jurisprudence. On the other hand, it is very important to determine in which jurisprudential framework the fiqh narrations of Aisha are dealt with in fiqh sources in terms of showing how the narrations were understood and interpreted in the subsequent periods.