Nehcü'l-Ferâdîs'te görünüş değeri

Abstract

Kerderli Mahmud bin Ali tarafından 14. yüzyılda ele alınan Nehcü'l-Ferâdîs, dinî ve didaktik özelliğe sahip olan mensur bir eserdir. Eser, Harezm Türkçesinin dil özelliklerini yansıtan her biri on kısımdan meydana gelen dört babdan oluşur. Görünüş (aspect) kategorisi, Rus ve Slav dillerinde olduğu gibi Türkçede ayrı eklere sahip değildir. Bundan dolayı görünüş, zaman ekleriyle karşılanmaktadır. Çoğunlukla zamancı bakış açısıyla ele alınan bu ekler zamansal özelliklerinin yanında görünüşsel özelliklere de sahiptir. Fiildeki hareketin zaman çizgisi üzerinde nasıl bir yayılıma sahip olduğu bize görünüş kategorisini verirken bu çizgi üzerinde olayların zamanı ise bize zaman kategorisini verir. Birbirini tamamlayan bu iki kategori birbiriyle yakından ilişkili fakat birbirinden farklı kategorilerdir. Bu yakın ilişki dolayısıyla birbirlerinin yerine kullanılmışlardır. Çalışmanın konusunu; zaman ekleri olarak tanımlanan eklerin Nehcü'l-Ferâdîs eserinde görünüşsel değerlerinin tespiti oluşturmaktadır. Zamansal olarak ele alınan bu eklerin gerçek zaman dilimi üzerinde nasıl bir yayılıma sahip olduğu tespit edilmiştir. Üç bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde ele alınan konunun problem, amaç ve yöntemi belirlenmiş, ikinci bölümünde zaman ve görünüş kavramlarının sınırları çizilmiş, son bölümde ise Nehcü'l- Ferâdîs'te yer alan fiillerin görünüşsel değerleri Johanson'un anlayışına göre sınırlar arasılık, sınır sonrasılık ve sınıra bakış kategorilerinden hangisi içerisinde yer aldığı tespit edilmiştir. Çalışmanın sonucunda, Nehcü'l-Ferâdîs eserinden seçilen örnekler görünüşsel açıdan ele alınarak incelenmiştir. Johanson'un görünüş sınıflandırmasına göre tespit edilen örnekler sınıflandırılmış ve hangi morfemle işaretlendiği gösterilmiştir. Çalışma ile elde edilen bulgularla birlikte zaman ekleri olarak bilinen eklerin bu görevlerinin yanında başka görevlerinin de olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre çalışma, Harezm Türkçesinin öne çıkan eseri ile o dönemin görünüş kategorisini ortaya koymaya çalışmıştır.

Nehcü'l-Ferâdîs, handled by Mahmud bin Ali of Kerder in the 14th century, is a prose work with religious and didactic features. The work consists of four parts, each of which consists of ten parts, reflecting the linguistic characteristics of Harezm Turkish. The aspect category does not have separate suffixes in Turkish as in Russian and Slavic languages. Therefore, the aspect is met with time suffixes. These suffixes, which are mostly handled with a temporal point of view, have aspectual properties besides their temporal properties. The extent of the motion in the verb on the timeline gives us the aspect category, while the time of events on this line gives us the time category. These two categories that complement each other are closely related but different from each other. Because of this close relationship, they have been used interchangeably. The subject of the study; It constitutes the determination of aspectual values of the suffixes defined as time suffixes in the work of Nehcü'l-Ferâdîs. It has been determined that these suffixes, which are handled temporally, have a spread over the real time frame. The problem, purpose and method of the subject addressed in the first part of the study consisting of three parts were determined, in the second part, the limits of time and aspect concepts are determined, in the third part, the aspectual values of the verbs in Nehcü'l-Ferâdîs were determined according to Johanson's opinion, which of the categories of intraterminality, postterminality and terminality view. As a result of the study, the examples selected from Nehcü'l-Ferâdîs were examined from an aspectual perspective. Samples detected according to Johanson's aspectual classification were classified and it was shown with which morpheme they were marked. With the findings of the study, it was revealed that the suffixes known as time suffixes had other tasks besides these tasks. Accordingly, the study tried to reveal the aspectual category of that period with the prominent work of Harezm Turkish.