“Ay ışığında şamata” adlı tiyatro metninde söz edim incelemesi

Abstract

İnsanlık tarihinde önemli bir yer edinen dil, bildirişim vasıtasıyla bireylerin karşılıklı iletişim kurmasına olanak sağlamaktadır. İnsanlar, dilin belirli unsurlarını kullanarak birbirleri ile dilsel ilişkiler kurmakta duygu ve düşüncelerini paylaşmakta ve yaşadığı problemlere çözümler bulmaktadır. İnsanların birbirleriyle kurdukları iletişimin farklı şekillerde sağlandığı görülmektedir. Konuşmacı, bazen emir, rica gibi kişiyi harekete geçirecek ve muhatabını bir şey yapmaya yöneltecek eylemlerin yanı sıra, dinleyicinin zihninde değişiklik uyandırabilecek ya da duyguların karşıdaki kişilere aktarılmasını sağlayan birtakım eylemler de kullanırlar. Bütün bunların dışında doğrudan konuşmacıyı etkileyen ve bizzat kendisinin bir yükümlülük altına girdiğini ifade eden kullanımlar da mevcuttur. Dilin farklı şekillerde kullanımı sözceler aracılığıyla sağlanmaktadır. Bütün eylemlerin bir hareket bildirdiği düşüncesiyle Austin tarafından ortaya atılan kuram, Searle tarafından geliştirilmiştir. Austin tarafından düzsözler, edimsözler ve etkisözler olmak üzere üç başlık altında sistemleştirmiş olup edimsözler grubunu serimleyiciler, hüküm belirticiler, erk belirticiler, davranış belirticiler ve sorumluluk yükleyiciler olmak üzere beş bölüme ayırmıştır. Bu çalışmada Austin’in sınıflandırması baz alınarak Haldun Taner’in “Ay Işığında Şamata” adlı tiyatro metninde yer alan söz edim gruplarının örnekleri tespit edilmiştir. Söz edimler, karşılıklı konuşma ortamında gerçekleştirildiğinde daha verimli olacağı için bu araştırmaya inceleme verisi olarak karşılıklı konuşmaların sıklıkla yer aldığı bir tiyatro metni tercih edilmiştir.

Language has acquired an important place in human history and allows individuals to establish mutual contact through communication. People establish linguistic relations with one another, share their thoughts and emotions, and find solutions to problems they experience all by sharing certain elements of language. It is seen that the communication people establish with each other is provided in different manners. The speaker sometimes prefers verbs that will mobilize the person like commands or requests and verbs that guide the interlocutor to do something as well as verbs that may stimulate change in the mind of the listener or verbs that are used to convey emotions to the people opposite and verbs that state that the speaker himself or herself has entered into an obligation. The use of language in different manners is provided through utterance. With the thought that all verbs stated an action, the concept was conceived by Austin and developed by Searle. Austin systematized them under three headings, locutionary, illocutionary, and perlocutionary acts, and separated the illocutionary acts group into five sections, verdictives, exercitives, commissives, behabitives, and expotives. Thus, study determined the examples from the groups illocutionary acts found in the text of Haldun Taner’s theatrical play entitled “Commotion in the Moonlight”, based on Austin’s classification. When acts of speech occur in settings of mutual conversation, a theatrical play text in which frequent instances of mutual speech occur is preferred because it will be more efficient.