Türk edebiyatındaki Yusuf u Züleyha Mesnevilerinde anlatılan konuların kaynakları

Abstract

Mesnevi yazan şairlerimiz tarafından en çok tercih edilen konulardan birisi olan Yusuf u Züleyha kıssasının kaynakları hakkında pek çok söz söylenmektedir. Pek çok edebiyat araştırmacısı, Tevrat?ın ve Kur?an?ın bu kıssanın kaynağı olduğunu ifade etmektedir. Bu çalışmamızda Tevrat?ın Yusuf u Züleyha mesnevilerine doğrudan kaynaklık etmediği gösterilmektedir. Kur?an-ı Kerim bu kıssaya kaynaklık etmektedir. Fakat kıssada anlatılan konuların çoğunun Kur?an?da geçmemesi, Kur?an dışındaki kaynakları tesbit etme zaruretini ortaya koymaktadır. Bazı Edebiyat araştırmacıları, Kur?an tefsirlerinin bu kıssaya kaynaklık ettiğini söylemektedir. Çalışmamız bu sözü temellendirmekte, tefsirler ve İslam tarihleri gibi dini kaynakların kıssa üzerindeki etkisini açıkça göstermektedir. Edebiyat araştırmacıları, Molla Câmî?nin aynı konudaki mesnevisinin, Türk Edebiyatındaki Yusuf u Züleyha mesnevilerine etkisi hususunda hem fikirdir. Çalışmamızda bu etki de somut bir şekilde gösterilmiştir. Ayrıca mesnevilerdeki bazı konularda göze çarpan halk hikâyesi üslubuna dikkat çekilmiş ve halk hikâyelerinin, mesnevi müelliflerinin kurgusu üzerindeki muhtemel etkisine işaret edilmiştir. Aynı konuda yazılan mesnevilerin birbiri üzerindeki etkisine de temas edilmiştir. Türk Edebiyatında, Yusuf u Züleyha konulu çok fazla sayıda mesnevi kaleme alındığı için çalışmamızın sınırlandırılması zaruri olmuştur. Bu sınırlandırma farklı yüzyıllara ait üç örnek seçilerek yapılmıştır. Bunlardan ilki Şeyyad Hamza?nın 14. yüzyılda kaleme aldığı eseridir. Bu eseri tercih etmemizin sebebi, eserin, Türkçe olarak Anadolu sahasında yazılan ilk Yusuf u Züleyha mesnevisi olmasıdır. İkinci eserimiz Hamdullah Hamdi?nin 15. yüzyılın sonlarına doğru kaleme aldığı eserdir. Bu eseri tercih etmemizde, eserin yüzlerce yazması olacak kadar rağbet görmesi ve beğenilmesi etkili olmuştur. Seçmiş olduğumuz üçüncü örnek 16. yüzyılın başlarında kaleme alınan Kemalpaşazade?nin Yusuf u Züleyha?sıdır. Bu eseri tercihimizde, Osmanlı?nın on dokuzuncu şeyhülislamı olan müellifin, ilmi otoritesinin herkes tarafından kabul edilmesi ve çok yönlü bir yazar olması etkili olmuştur. Netice itibariyle bu çalışmada, incelenen mesnevilerden de yola çıkılarak, Türk Edebiyatındaki Yusuf u Züleyha mesnevilerinin Kur?an tefsirleri ve İslam tarihleri gibi İslamî kaynaklardan beslendiği, Tevrat?ın bu eserlere doğrudan kaynaklık etmediği sonucuna ulaşılmıştır.

There is a wealth of information about the sources of Tale of Yusuf u Zuleyha, one of the most preferred subjects by poets writing Masnavi. A lot of literature researchers state that Torah and Quran are the sources of this tale. In this study, it is demonstrated that Torah is not the direct source of Yusuf u Zuleyha masnavis. Quran is the source of this tale. However, as most of the subjects narrated in the tale are not mentioned in Quran, there has arised a need to find the sources other than Quran. Some literature researchers point out that the books on the interpretation of Quran are the sources of this tale. Our study uses this as base, and show clearly the effect of the religious sources such as the books about the interpretation of Quran and history of Islam on the tale. Literature researchers agree on the effect of Molla Cami?s masnavi about the same subject on Yusuf u Zuleyha masnavis in Turkish Literature. In our study, this influence is indicated substantially. Furthermore, the style of folktale which is significant in some of the subjects in masnavis is given importance, and the possible influence of folk tales on the viewpoint of masnavi writers is pointed out. The influence of masnavis written on the same subject on each other is touched upon. As there are plenty of masnavis written about Yusuf u Zuleyha, the study has had to be limited. This is carried out by selecting three samples belonging to different centuries. The first is the work of Seyyad Hamza which he wrote in the 14th century. The reason why we have chosen this work is that it is the first Yusuf u Zuleyha masnavi written in Turkish in Anatolian region. The second work is the one which Hamdullah Hamdi wrote towards the end of 15th century. The fact that the work was popular and in demand as there are hundreds of its manuscripts was effective in our selection of this work. The third one is Yusuf u Zuleyha written by Kemalpasazade in the early 16th century. We have chosen this work because the writer who was the 19th shaykh-al islam in Ottoman state was accepted as a great scholar and was sophisticated. As a result, considering the masnavis studied, it is clear in this study that the books on the interpretation of Quran and the history of Islam were the sources of Yusuf u Zuleyha masnavis in Turkish literature, and Torah was not the direct source of these works.