Türk Dili ve Edebiyatı BölümüTürk Dili ve Edebiyatı Bölümünü içerir.http://hdl.handle.net/20.500.11787/652024-03-28T10:44:26Z2024-03-28T10:44:26ZAnadolu sahası Âşık Edebiyatında milliyetçilik, (Danışman. Prof. Dr. Bayram DURBİLMEZ)Albayrak, HakanDurbilmez, Bayramhttp://hdl.handle.net/20.500.11787/83972024-02-06T05:50:31Z2023-01-01T00:00:00ZAnadolu sahası Âşık Edebiyatında milliyetçilik, (Danışman. Prof. Dr. Bayram DURBİLMEZ)
Albayrak, Hakan; Durbilmez, Bayram
Milliyetçiliğin tanımı ve içeriği ile ilgili birçok tartışma söz konusudur. Bu tartışmaların en önemli sebebi ise milliyetçilik kavramının; çağın şartlarına, coğrafi özelliklere, siyasilerin politik düşüncelerine ve halkın toplumsal ihtiyaçlarına göre değişen ve gelişen bir kavram olmasından kaynaklanmaktadır. Milliyetçilik tanımları ve yorumları incelendiğinde milliyetçiliğin üç ana temel üzerinde durduğu görülmektedir. Bunlar; millî kimlik, millî birlik ve millî bağımsızlıktır. Bu üç ana unsurun temel özelliği ise birbirine bağlı olmalarıdır.
Giriş ve üç bölümden oluşan bu çalışmanın amacı, Türk milletinin milliyetçilik anlayışı Anadolu sahasında yetişen âşıkların şiirleri üzerinde tespit edilmekte, sosyolojik ve milliyetçilik kuramlarına göre şiirler değerlendirilmektir. Ayrıca küreselleşme, teknoloji ve kitle iletişim araçlarının Türk milliyetçilik anlayışına etkisi âşıkların şiirleri üzerinden yorumlanmaktadır.
Türk coğrafyası çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Âşıklık gelenekleri de bu geniş coğrafyanın tamamında farklı adlandırmalarla görülmektedir. Âşık Edebiyatı da başlangıçtan günümüze kadar çok geniş bir zaman dilimini kapsamaktadır. Bu nedenle çalışma, başlangıçtan günümüze kadar süre gelen Âşık Edebiyatı Anadolu sahası Cumhuriyet Dönemi olarak sınırlandırılmıştır. Çalışmada Cumhuriyet Dönemi’nde Anadolu’nun farklı coğrafi bölgelerinde yetişen âşıkların şiirleri üzerinde durulmaktadır. Bu çalışmada, “sistematik tahlil yöntemi” adı verilen metin merkezli inceleme yöntemi kullanılmaktadır. Çalışma, disinlinlerarası bir incelemedir. Çalışma, sosyolojik ve milliyetçilik kuramlar ile halk edebiyatı alanında yapılacak çalışmalara örnek teşkil etmektedir.
Çalışmanın giriş kısmında kimlik / millȋ kimlik, ırk, millet, etnik / etnisite ve milliyetçilik kavramları tanımlanmakta ve Âşık Edebiyatı ile ilgili temel bilgiler aktarılmaktadır. Bu kavramlarla ilgili bilim insanlarının görüşlerine yer verilmektedir. Milliyetçilik, Türk milletinin milliyetçilik anlayışı ve milliyetçiliğin gelişim tarihi hakkında bilgi sunulmaktadır.
Çalışmanın birinci bölümünde âşıkların şiirlerinde yer alan millî unsurlar sosyolojik kuramlara göre incelenmiştir. Şiirlerde tespit edilen kültür, dil, inanç, tarih, töre, bayram, vatan, askerlik, bayrak, millet, ahlak ve iktisatla ilgili millȋ unsurlar işlevselcilik kuramına göre ele alınmıştır. Tespit edilen politika, Türkçülük / Turancılık, ülkücülük, ırkçılık ve terörle ilgili millȋ unsurlar çatışma kuramına göre değerlendirilmiştir. Yine şiirlerde yer alan kızıl elma, bozkurt, Ergenekon, bayrak ve tarihî kimlikler simgesel etkileşimcilik kuramına göre incelenmiştir.
Çalışmanın ikinci bölümünde âşıkların şiirlerinde tespit edilen millȋ unsurlar milliyetçilik kuramlarına göre değerlendirilmektedir. Şiirlerde tespit edilen millȋ unsurlar ilkçi, modernist, etno-sembolizm ve banal milliyetçilik kuramlarına göre incelenmektedir.
Çalışmanın üçüncü bölümünde küreselleşme, teknoloji ve kitle iletişim araçlarının millî değerleri nasıl etkilediği şiirler üzerinden anlatılmaktadır. İncelenen şiirlerde söz konusu gelişmelerden Türk milliyetçilik anlayışını olumsuz etkileyen unsurlar üzerinde durulmaktadır.
Sonuç bölümünde Anadolu sahasında yetişen Cumhuriyet Dönemi âşıklarının şiirlerinde yer alan millȋ unsurlardan örnekler verilerek sosyolojik ve milliyetçilik kuramlarına göre Türk milliyetçiliği değerlendirilmektedir. Türk milliyetçilik anlayışının sosyolojik ve milliyetçilik kuramlarından sadece biriyle açıklanamayacağı ortaya konulmaktadır. Küreselleşmenin, teknolojik ve kitle iletişim araçlarının âşıkların şiirlerine yansıyan Türk milliyetçiliğindeki olumsuz etkileri değerlendirilmektedir. Çalışmada âşık şiirlerinin; Türk milletinin kimliğini, karakterini, duygularını ve felsefesini yansıttığı tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda yararlanılan kaynakları içeren bir kaynakça bölümü yer almaktadır.
2023-01-01T00:00:00ZÂşık tarzı Türk Edebiyatında Kıbrıs destanlarıDurbilmez, Bayramhttp://hdl.handle.net/20.500.11787/83962024-02-06T05:45:52Z2023-01-01T00:00:00ZÂşık tarzı Türk Edebiyatında Kıbrıs destanları
Durbilmez, Bayram
2023 yılı hem Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 100. yılı hem de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devleti’nin 40. yılını içine almaktadır. Bu sebeple hem Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 100. yılına hem de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devleti’nin 40. yılına armağan olarak bir kitap hazırlama düşüncesi sonucu elinizdeki bu kitap ortaya çıktı.
Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan ile birlikte bağımsız yedi Türk devletinden biri olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (Kıbrıs Türk Cumhuriyeti), Türkiye için hem tarihî hem de stratejik öneme sahip bir ülkedir. Geçmişten günümüze kadar, ozanlar / âşıklar tarafından söylenen / yazılan Kıbrıs konulu binlerce şiir ortaya çıkmıştır. Bu şiirlerin bir kısmı plak ve ses bantlarında, bir kısmı gazete, dergi ve kitaplarda, bir kısmı radyo ve televizyon kanallarında, bir kısmı da sosyal medya hesaplarında yayımlanarak geniş halk kitlelerine ulaşmıştır. Bir kısmı da ozanların / âşıkların defterlerinde kayıtlıdır. Bu destanlardan 101 metnin seçilerek incelenmesi, kitabın ana amacıdır.
Âşık Tarzı Türk Edebiyatında Kıbrıs Destanları adlı bu çalışma “Giriş”ten sonra üç ana bölüm, “Genel Değerlendirme ve Sonuç” ile “Kaynaklar”dan oluşmaktadır. Kitabın hazırlanmasında “Çanakkale Destanları” (2020) adlı kitabımızda uyguladığımız yöntemlerden yararlanılmıştır.
“Giriş”te âşık sanatı ve edebiyatının geçmişten günümüze kadar belirgin özellikleri, toplum hayatındaki yeri ve önemi, sözlü tarih ve âşık edebiyatı ilişkilerine yansıyan Kıbrıs ve konuyla ilgili yaptığımız çalışmalardan söz edilmektedir.
“Yapı Özellikleri Bakımından Bir İnceleme” başlıklı “Birinci Bölüm”de metinler beş ana başlık altında incelenmektedir: “1. Hece Ölçüsüne Bağlı Kalıplar”, “2. Nazım Birimi”, “3. Hane (Bent) Sayısı”, “4. Ayak Yapısı ve Ayak Çeşitleri”, “5. Kafiye Örgüsü ve Biçim Özellikleri”.
“Destancı Ozanlar / Âşıklar” başlıklı “İkinci Bölüm”de, kitapta şiirleri bulunan halk şairi / âşıklar doğum yerlerine, doğum tarihlerine, adlarına, soyadlarına, mahlaslarına ve tahsil durumlarına göre değerlendirilmektedir. “Kıbrıs Destanları (Metinler)” başlıklı “Üçüncü Bölüm”de Kıbrıs konulu 101 destan metni bulunmaktadır. Bu metinler ayaklarına göre sıralanmakta, bu sıraya göre her metne bir numara verilmekte, metnin altında da şairin / âşığın mahlası (belirlenmişse adı soyadı) yazılmaktadır. Bu metinlerin bir kısmı sözlü kültür ortamları içinde tespit edilirken, bir kısmı elektronik kültür ortamlarından, bir kısmı da yazılı kültür ortamlarından elde edilmiştir. Elde edilen bilgilerin genel bir değerlendirmesine “Genel Değerlendirme ve Sonuç” kısmında yer verilmekte, yararlanılan yazılı kaynakların künyeleri –yazarların soyadları esas alınarak- “Kaynaklar” kısmında sıralanmaktadır.
2023-01-01T00:00:00ZDerviş edebiyatı araştırmaları: Sorgunlu Sıdkı Baba Dîvânı (İnceleme- Metinler)Durbilmez, Bayramhttp://hdl.handle.net/20.500.11787/83952024-02-06T05:42:58Z2023-01-01T00:00:00ZDerviş edebiyatı araştırmaları: Sorgunlu Sıdkı Baba Dîvânı (İnceleme- Metinler)
Durbilmez, Bayram
“Derviş Tarzı Türk Edebiyatı ve Sıdkı Baba Dîvânı” adlı bu çalışma, “Ön Söz”, “Giriş”,
üç bölüm, “Kaynaklar”, “Şiirlerin Dizini” ve “Ekler”den oluşmaktadır.
“Giriş”te yer alan “Sıdkı Mahlaslı Şairler”le ilgili araştırma sonucu, Sıdkı/Sıtkı
mahlasını kullanan 40 civarında şair tespit edilmekte ve her biri hakkında ana hatlarıyla
bilgi verilmektedir. Beslendikleri benzer ve farklı kültür kaynaklarını belirleyebilmek için bu şairlerin doğduğu ve/veya yaşadığı bölge, mensup olduğu tekke/tarikat çevresi, beslendiği ve seslendiği sözlü ve/veya yazılı çevre gibi hususlarda bilgiler de ana hatlarıyla
aktarılmaktadır. Sorgunlu Sıdkı Baba ile mahlasdaş şairlerden tespit edilebilenler şöyle
sıralanmaktadır: 1. Astarabatlı Sıdkı, 2. Vardar Yeniceli Sıdkî, 3. İstanbullu (Yeniçeri) Sıdkî, 4. Ispartalı Sıdkı, 5. Tosyalı Sıdkı, 6. Alanyalı (Mehmet Sâdık) Sıdkı, 7. Konyalı Sıdkı
Dede, 8. Edirneli (Şeyh İbrahim) Sıdkı, 9. İstanbullu Sıdkî (Emetullah Hanım), 10. Kütahyalı? (Süleyman) Sıdkı, 11. İstanbullu (Abdullah) Sıdkî, 12. İstanbullu (Mustafa) Kâtib Sıdkı, 13. Hüsrevpaşalı Sıdkı, 14. Erzurumlu Sıdkı, 15. Eğinli Sıdkı, 16. ? (Mehmed) Sıdkî, 17. Ardanuçlu Sıdkı, 18. Antakyalı Sıdkı, 19. Diyarbakırlı Sıdkî, 20. Hekimhanlı Sıdkı, 21. Sütlüceli Sıdkı, 22. Sivaslı Sıdkı, 23. Konyalı (Abdurrahman) Sıdkı, 24. Divriğili Sıdkı, 25. Kesriyeli Sıdkı, 26. Bünyanlı Sıdkı, 27. Filibeli Sıdkı, 28. Alanyalı Sıtkı, 29. Zileli Sıdkı, 30. Posoflu/Türkgözülü Sıdkı, 31. Posoflu/Yolağzılı Sıdkı, 32. Tarsuslu Sıdkı Pervane, 33. İskeçeli Sıdkı, 34. Mardinli Sıdkı, 35. Akdağmadenli/Bozhöyüklü Sıdkı?
“Sorgunlu Sıdkı Baba’nın Hayatı ve Şairliği” başlıklı ilk bölüm iki ana kısımdan
meydana gelmektedir. “I. Sorgunlu Sıdkı Baba ve Çevresi”, “II. Sorgunlu Sıdkı Baba’nın
Şairliği”. “Sorgunlu Sıdkı Baba ve Çevresi” başlıklı birinci kısımda şairin doğum yeri, doğum tarihi, adı ve soyadı, soyu/ailesi, öğrenimi, askerliği, mesleği, tarikatı, vefat tarihi ve mezarı hakkında etraflı bilgiler verildi. “II. Sorgunlu Sıdkı Baba’nın Şairliği”nde, onun bade
içmesi, saz ve ezgi ile ilgisi, mahlasları, atışmaları, şiirlerinin yer aldığı kaynaklar ele alındı.
Şairden bahseden başka çalışmalarda verilen yanlış bilgiler “Birinci Bölüm”de düzeltildi. Bu bilgiler, şairin köyüne gidilerek -başta oğlu Hüseyin Cahit Gök olmak üzere sözlü kaynaklarla görüşmelerin yanında, Sorgun Nüfus Müdürlüğü’nde yapılan araştırmalar sonucu elde edilen bilgilerin bir araya getirilmesiyle ortaya çıkarıldı.
“Şiirlerin Şekil, Tür ve Üslûp Yönünden İncelenmesi” başlıklı ikinci bölüm beş ana
kısımdan meydana gelmektedir. “Vezin” başlıklı kısımda, şairin şiirlerinde hece ölçüsünü kullandığı tespit edilmekte ve beş, yedi, sekiz, on bir, on dört, on altı heceli şiirlerine
örnekler verilmektedir. “Kafiye ve Ayak” kısmında şairin şiirlerinde kullandığı kafiye çeşitleri, kafiye örgüsü ve şiirlerin ayak yapısı ile ilgili tespit edilen örneklerden hareketle
bir tasnif sunulmaktadır. “Nazım Şekilleri” kısmında “1. Sözlü Edebiyat Kaynaklı Nazım
Şekilleri” ve “2. Yazılı Edebiyat Kaynaklı Nazım Şekilleri” ana başlıkları altında konuyla
ilgili tespit ve değerlendirmelere yer verilmektedir.
Sıdkı Baba’nın şiirlerinde görülen nazım türleri beş ana başlık altında tasnif edilmektedir: Allah hakkında oluşturulan türler, Peygamber hakkında oluşturulan türler,
din ve tasavvuf büyükleri hakkında oluşturulan türler, dinî-tasavvufî düşüncelerle oluşturulan türler ve âşık edebiyatı nazım türleri.
“Dil ve Üslûp Özellikleri” de “1. Mahallî Söyleyişler ve Arkaik Kelimeler”, “2. Anlatım Şekilleri”, “3. Diğer Üslûp Özellikleri” başlıkları altında örnekler verilerek değerlendirilmektedir.
“Şiirlerde İşlenen Konular” başlıklı üçüncü bölüm iki ana başlık ve bu başlıklara
bağlı alt başlıklarda incelenmektedir. “Sistematik Tahlil Yöntemi” adı verilen metin merkezli inceleme sonucu, Sıdkı Baba Dîvânı’nda yer alan şiirlerin tamamına yakınının din
ve tasavvuf konulu olduğu ortaya çıkarılmaktadır. Din ve tasavvuf konuları da şu başlıklar altında toplanmaktadır: 1. Allah, 2. Melekler, 3. Kitaplar, 4. Peygamberler, 5. İman,
6. İbadet, 7. Dünyanın Geçiciliği ve Ölüm, 8. Cennet ve Cehennem, 9. Din ve Tarikat Büyükleri. Ayrıca; 1. Millî Konular, 2. Aşk ve Sevgi, 3. Gurbet ve Hasret, 4. İnsan ve Toplum, 5. Tabiat gibi az sayıda tespit edilen diğer konulardaki şiirlerin de yine dinî ve tasavvufî unsurlarla iç içe olduğu görülmektedir.
“Sıdkı Baba Dîvânı (Metinler)” başlıklı üçüncü bölümde, şairin tespit edilen şiirleri
“I. Beş Heceliler”, “II. Yedi Heceliler”, “III. Sekiz Heceliler”, “IV. On bir Heceliler”, “V. On
dört Heceliler” ve “VI. On altı Heceliler” başlıkları altında, ayakların alfabetik sıralamaları esas alınarak verilmektedir
2023-01-01T00:00:00ZSözlü kültürden yazılı kültüre: Dede Korkut'un soy kökü ve ailesi üzerine bazı tespitlerDurbilmez, Bayramhttp://hdl.handle.net/20.500.11787/83842024-01-10T09:02:45Z2023-01-01T00:00:00ZSözlü kültürden yazılı kültüre: Dede Korkut'un soy kökü ve ailesi üzerine bazı tespitler
Durbilmez, Bayram
Dede Korkut’un soy kökü ile yazılı ve sözlü kaynaklarda geçen bilgiler, Dede Korkut’un yaşadığı düşünülen dönemde Kaŋlı-Kıpçak (Türk Hanlığı) hâkimiyetinin olduğu yönündeki bilgileri desteklemektedir. Elde edilen verilerden hareketle kabul edilmektedir ki Korkut’un soy kökü baba tarafından Kaŋlı / Oğuz Türklerine dayanır. Dede Korkut kitabının baş tarafında yer alan bilgiler (Bayat boyundan olduğu) de bu görüşü
doğrulamaktadır. Dede Korkut’un anne tarafından soy kökünün Kıpçak Türklerine dayandırılması da Kaŋlı-Kıpçak (Türk Hanlığı) döneminde Oğuz ve Kıpçak Türklerinin birlikte yaşadıkları gerçeğini desteklemektedir. Bir Oğuz Türkü ile bir Kıpçak Türkü arasındaki evlilik tabiidir. Dede Korkut anlatılarının daha çok Oğuz ve Kıpçak Türkleri arasında yayılması da bundan kaynaklanmış olmalıdır. Dede Korkut’un annesi ve karısı
ile ilgili olarak anlatılan peri/ dev kızı oldukları yönündeki anlatılar ise efsanedir. Zaten Korkut’un ailesi ile ilgili bilgiler çoğunlukla sözlü iletişim ortamlarında derlenen mit kaynaklı
efsane ve rivayetlere dayanmaktadır.
Korkut Ata’nın soy kökü ve ailesi hakkında anlatılan ef saneler, ne kadar gerçeğimsi unsurlar taşırsa taşısın, bu efsane lerde geçen bilgileri tarihî gerçek olarak kabul etmek elbette
doğru değildir. Ancak bu bilgileri sözlü tarih ve edebî metin iliş kileri bağlamında değerlendirmek, başka verilerle bilgileri de
tarihî gerçeğin edebî ürüne yansıması olarak kabul etmek doğru
olacaktır. Yazılı kaynaklarda geçen bilgiler, sözlü kaynaklarda çeşitlenmektedir. Bugün farklı Türk boylarının Dede Korkut’u benimsemeleri, sahiplenmeleri ve Dede Korkut’a ortak çıkmaları, anonim kültürün belirgin özelliklerindendir. Korkut Ata, pek çok yerde mezarı veya makamı bulunan ve Dede Korkut kitabına geçen boylardan başka adına bağlanan mit, efsane, masal, hikâye gibi değişik anlatıları da geniş bir coğrafyada anlatılan ortak bir anlatı tipine dönüşmüştür. Nitekim Dede Korkut’un Ak Ene / Ak Ana (Türeyiş), Köroğlu, Oğuz Kağan gibi destan / anlatı kahramanlarıyla akrabalık bağına değinen mit kökenli efsaneler anlatılması Dede Korkut / Korkut Ata’nın da bir anlatı tipine dönüştüğünü gösterir.; Oral history and oral literature relations have an important place in the formation and development of epics. For this
reason, it is necessary to consider the historical information in
the epics cautiously. Historical events, historical figures and
place names in epics may have undergone various changes during the formation and development process of epics. Historical
events adorned with elements of oral literature such as various
myths, legends and fairy tales can be told by adapting them according to the time and place in which the epic is told and/or
written. If the adaptability and diversification features of oral
history and oral literature products are ignored, evaluations
about the information in the texts may mislead researchers. Despite this, epics maintain their feature of being an important source of information in studies about historical events and historical figures for which there is not enough information and documents. Among the most important sources of information
about research on Turkish history are the Oguznames. Dede
Korkut manuscripts have a special place among the Oğuznames. Apart from the Dede Korkut manuscripts, there are also
various myths, legends, tales and story-specific narratives related to Dede Korkut. If we accept Dede Korkut and the epic heroes in the stories in the Dede Korkut manuscripts as personalities who lived in history, we will have to search for informationabout them from written and oral cultural sources. Although information about Dede Korkut's ancestry and family is rarely
included in written sources, most of this information is based
on literary products told within the oral culture tradition. Although other information and documents are needed to support
the accuracy of this information, it is useful to evaluate the information from oral literature until new information and documents are found.
In this research, it is aimed to gather the information in
written and oral sources about Dede Korkut's ancestry and family (his mother, father, siblings -brother and sister-, wife and
children) and to evaluate this information in terms of oral history.
2023-01-01T00:00:00Z